Plastik cərrahlar və hüquq - Hüquqşünas Ellada Bayramovanın ŞƏRHİ

HÜQUQ

489

05.11.2025, 21:20

Mən hüquqi boşluqları, sosial və psixoloji mexanizmləri, iqtisadi və tənzimləyici təklifləri bir-birinə bağlayır. Əsas fakt və iddiaların dəstəklənməsi üçün

“Hər kəsin üzündə — bir başqa hekayə”

Azərbaycanda plastik cərrahiyyə artıq yalnız tibb deyil — o, mədəni, iqtisadi və hüquqi fenomenə çevrilib. Gözəlliyə olan kollektiv təcavüz, sosial medianın estetik dili və tənzimləmə sisteminin çatışmazlıqları bir-birinə toxunur və insanların bəzən geri dönməz zərərlər çəkməsinə səbəb olur. Kütləvi tələbat, ucuz “paket” təklifləri, vətəndaşların sosial mediadan aldığı təsvirlər nəticəsində cərrahiyyəyə müraciət artıb; dövlət qurumları bu məsələyə reaksiya verərək plastik cərrahların fəaliyyətinin monitorinqi və “saxta sertifikat” faktları üzrə yoxlamalar aparmaq məcburiyyətində qalıb. Bu reaksiya ölkə daxilində ixtisas reyestrinin və yoxlama komissiyalarının formalaşması ilə müşayiət olunub. Amma real həyatda belədir: reyestr var — amma reyestrin əlçatanlığı, tətbiqi və onunla bağlı ictimai etibar məsələləri hələ də zəifdir; həmçinin “ucuz və tez” təkliflər sosial mediadan, tanınmış şəxslərin tövsiyələri vasitəsilə sürətlə yayılır və risklərin adekvat izahı olmadan pasientlər əməliyyata yönləndirilir.

Sosial-mədəni mexanizm: niyə insanlar “qurban” olurlar? Burada sadə psixologiya ilə kifayətlənməyəcəyik — sosial media, iqtisadi status və gender siyasəti birlikdə işləyir. “Gözəl olmaq” artıq fərdi seçimin sərhədlərini aşaraq sosial kapitala çevrilib: görüntü uğrunda peşəkarlaşmış təlabat, şəxsi brendinq və “qısa müddətdə dəyişən” ideal insanları əməliyyat üçün sürükləyir. Instagram və digər platformalar estetik normanı formalaşdırır və qarşılıqlı təsir yaradır — cərrahın marketinqi ilə pasientin arzuları arasında körpü rolunu media oynayır. Bu, həm tək-tək hallarda, həm də sistematik olaraq fəsadların artmasına yol açır. “Qurban”ın anatomiyası — praktik nüanslar (heç kimin danışmadıqları)

Burada bir neçə az danışılan, amma kritik məqamı xüsusi vurğulayıram: Mikro-epidemiyalar: Bir klinikada sterilizasiya və ya protokol problemləri olsa, yalnız bir əməliyyat zərər vermir — bir neçə pasientin zənciri ilə ciddi problemlər yarana bilər. Bu, təkcə fərdi səhv deyil, sistem infrastrukturunun çatışmazlığıdır. İqtisadi asılılıq və “paket turizm” mexanizmi: Ucuz qiymət və “hamısı daxil” paketlər əslində risklərin yayılmasını asanlaşdırır — pasientlər bəzən xaricdə və ya yerli klinikada çoxsaylı prosedurları ard-arda alır və nəticələri düzgün monitorinq edilmədən geri dönürlər. Estetik borclanma və kreditləşmə: Kosmetik əməliyyatların kreditlərlə maliyyələşdirilməsi pasientin risk qəbulunu artırır — borc öhdəliyi pasienti hər hansısa fəsada məhkum edir. Postoperativ qeyri-müəyyənlik: Bir çox fəsadlar dərhal görünmür; yağ emboliyası, infeksiyalar və estetik diskomfort aylardan sonra meydana çıxır — bu səbəbdən qısa müddətli “müvəffəqiyyət” reklamı uzunmüddətli ziyanı gizlədə bilər.

Rekonstruksiya və ikinci mərhələ maliyyəti: İlk uğursuz əməliyyatın düzəldilməsi üçün tələb olunan ikinci əməliyyatlar həm tibbi, həm də hüquqi çətinlik yaradır — bu, pasienti daha da həssas edir.

Bu aspektlər medianın sürətli xəbər döngəsində tez-tez görünmür, amma onlar sistemin ən zəif nöqtələridir. Hüquqi boşluqlar və onların nəticələri ən əhəmiyyətli boşluqlar bunlardır:

Reklam tənzimlənməsi: Sosial şəbəkələrdə estetik əməliyyatların reklamı üçün aydın, məcburi standartlar yoxdur; “ön/sonra” şəkillərinin təhrif olunmasına, filtr istifadəsinə və risklərin gizlədilməsinə qarşı konkret qaydalar zəifdir.

İnformasiya yoxlaması və şəffaf reyestr: Reallıq budur ki, reyestr mövcud olsa da onun etibarı və istifadəsi ilə bağlı problemlər qalmaqdadır; sertifikatların və ixtisasların fırıldaq olmasına qarşı daha sərt, ictimaiyyət üçün əlçatan yoxlama mexanizmi lazımdır.

Məcburi “cooling-off” və məlumatlı razılıq: Beynəlxalq praktikada əməliyyatdan əvvəl müəyyən düşünmə müddəti (cooling-off period) və prosedur-spesifik yazılı razılıq standartları var; bu, Azərbaycanda rəsmi olaraq standartlaşdırılmalı və tətbiq edilməlidir. ISAPS və beynəlxalq təşkilatların “informed consent” qaydaları nümunə kimi götürülməlidir. Təcili ekspertiza və sürətli hüquqi mexanizm: Fəsad yarandıqda pasientin sürətlə tibbi ekspertizaya çıxışı və müvəqqəti maliyyə dəstəyi mexanizmi yoxdur — uzun məhkəmə prosesləri bir çox pasienti hüquq axtarışından vaz keçirir. Cinayət vs. mülki məsuliyyət cinayət təqibi saxta sertifikat və ağır nəticələrdə tətbiq olunur; mülki iddialar isə zərərin kompensasiyası üçün uzunmüddətli və çətin prosedurdur. Bu səbəbdən effektiv müdafiə üçün həm preventiv tənzimləmə, həm də operativ kompensasiya mexanizmi lazımdır.

Yeni, radikal və unikal tövsiyələr — burada jurnalistika, hüquq və tibb sintez olunur: Mötəbər “Estetik İnstagram-Layihə” reyestri: Instagram və digər platformalarda estetik əməliyyat reklamı aparan hər bir hesab üçün identifikasiya tələb edən rəsmi reyestr. Hər postda reyestr nömrəsi və əməliyyatın tam risk profili avtomatik görünməlidir (API vasitəsilə). Bu, sosial medianın şəffaflaşması üçün radikal, amma realist addımdır. “Cool-off” pasportu: Hər pasientə əməliyyata qərar verməzdən əvvəl verilməli olan yazılı “cool-off” pasportu — bu, minimal 7-14 günlük düşünmə müddətini və mənbəyi göstərən sənəd olacaq; əməliyyat yalnız həmin pasportdan sonra icra oluna biləcək.

Mütləq sığorta və təmir fondları: Hər plastik əməliyyat üçün müstəqil, üçüncü tərəf tərəfindən idarə olunan operativ sığorta (və ya təmir fondu) yaradılmalı; əməliyyat edən qurum və cərrahın məsuliyyəti müəyyən xərc həddinə qədər avtomatik kompensasiya edilməlidir.

İxtisas-etik lisenziya və sosial-hüquqi “qara siyahı”: Saxta sertifikat və cərrah etikası pozuntusu olan şəxslər üçün ictimai şəkildə əlçatan “qara siyahı”; bununla yanaşı, rehabilitasiya kursu ilə bəzi səhvlər qismən bağlana bilər — amma saxtakarlığa sıfır tolerantlıq. Psixoloji ekran və sosial risk məsləhəti: Estetik əməliyyatlar üçün məcburi psixoloji qiymətləndirmə — xüsusən gənc və asılılıq riskli pasientlərdə. Operativ qərar yalnız tibbi + psixoloji rəydən sonra qəbul edilə bilər.

“İzləmə-registr” (longitudinal registry): Yerli və regional səviyyədə əməliyyat sonrası uzunmüddətli nəticələri toplayan reyestr — bu, statistik problemləri aşkar edəcək və uzunmüddətli riskləri qiymətləndirməyə imkan verəcək. ISAPS və digər beynəlxalq nümunələrə uyğundur. International Society of Aesthetic Plastic Surgery

yəni Beynəlxalq Estetik Plastik Cərrahiyyə Cəmiyyəti. Qısaca: ISAPS — dünyanın ən nüfuzlu estetik-plastik cərrahlar assosiasiyasıdır. Bu qurum: plastik cərrahiyyə standartlarını müəyyən edir, həkimlərin beynəlxalq sertifikasiyasını aparır və etik, hüquqi, tibbi qaydalar (o cümlədən mandatory calling-off müddəti kimi) barədə tövsiyələr verir.

Konkret hüquqi dəyişiklik təklifləri (qısa, qanunlayihə-formatlı ideyalar)

Reklam Qaydası: Estetik prosedurları reklam edən hər hesab üçün ixtisas reyestr nömrəsi, prosedurun əsas riskləri, “öncə və sonra” şəkillərinə filter psixoprod Bu ifadə “psychological protection filter” və ya qısaca “psycho-protective filter” anlayışından gəlir.

Azərbaycan dilinə tərcümədə bu, “psixoloji qoruyucu filtr” deməkdir.

Yəni — mətnin və ya vizual materialın əvvəlində oxucunu psixoloji cəhətdən qorumaq məqsədilə əlavə olunan xəbərdarlıq və ya öncədən xəbər verən ifadədir. Belə filtrin məqsədi — oxucuya və ya izləyiciyə emosional və psixoloji təsiri ola biləcək məzmun barədə öncədən xəbərdarlıq etməkdir.

Xüsusilə kosmetik əməliyyatlar, psixoloji travma, bədən görüntüsü, xəstəlik və ya cərrahi mövzularında istifadə olunur. Kosmetik əməliyyatla bağlı paylaşımda: Psixoloji xəbərdarlıq: Bu yazıda cərrahi görüntülər və əməliyyat nəticələri təsvir olunur. Oxucuya emosional narahatlıq verə bilər. tekstinin əlavə olunmasını tələb edən məcburi qayda.

Mərkəzləşdirilmiş, açıq reyestr: Dövlət reyestrini ictimai API ilə açıq eləmək; vətəndaşlar cərrah və klinikanın ixtisasını onlayn bir neçə kliklə yoxlaya bilsin. Mandatory cooling-off: Yəni məqsəd — pasiyentin emosional və ya təzyiq altında qərar verməsinin qarşısını almaq, ona əməliyyatın nəticələrini, risklərini soyuqqanlı şəkildə dəyərləndirmək imkanı verməkdir.

Sadə dillə:“Mandatory calling off” — “əməliyyatdan əvvəl düşünmək üçün məcburi fasilədir.” Kosmetik əməliyyatlar üçün minimal 7-14 günlük məcburi gözləmə və düşunmə fasiləsi qanuniləşdirilsin; yalnız pasientin yazılı təsdiqi ilə əməliyyat icra edilsin.

Sığorta mexanizmi: Hər əməliyyata məcburi sığorta əlavəsi daxil edilsin; bu, əlavə maliyyə risklərini azaltmağa xidmət etsin.

Cinayət məsuliyyətinin sərtləşdirilməsi: Saxta sertifikat və professional saxtakarlıq hallarında cinayət məsuliyyəti ilə yanaşı, sürətli mülki kompensasiya mexanizmi tətbiq edilsin. Pasientə məsləhətlər — necə özünü müdafiə etsin? Həkimi və klinikanı rəsmi reyestrdən yoxla. Sosial medianın filtrinə inanma: “öncə və sonra” şəkilləri manipulasiya oluna bilər.

Nəticə — dərin sosial dönüşüm tələb olunur

Plastik cərrahiyyə məsələsi təkcə tibb və hüquq deyil; bu, mədəni və iqtisadi münasibətlər sistemidir. Azərbaycanda vəziyyət tənzimləyici addımların atılmasını tələb edir — reyestrin gücləndirilməsi, reklamın tənzimlənməsi, “cooling-off”, post-op sığorta və uzunmüddətli izləmə. Eyni zamanda cəmiyyət estetik idealı və sosial media davranışını yenidən dəyərləndirməlidir. Bu, həm hüquqi, həm də mənəvi çağırışdır. Dövlət qurumlarının plastik cərrahiyyə fəaliyyətini yoxlamaq üçün birgə komissiya yaratması və saxta sertifikatlara qarşı hərəkətlər. Səhiyyə Nazirliyinin plastik cərrahların siyahısını ictimaiyyətə təqdim edən reyestr səhifəsi və PDF siyahıları. ISAPS və digər beynəlxalq qurumların “informed consent” və təhlükəsizlik standartları haqqında tövsiyələri (prostetik, liposuction, blefaroplastika və s.).

Sosial medianın estetik cərrahiyyəyə təsiri və həkim-influencerlərin roluna dair beynəlxalq nümunələr və araşdırmalar.

Yerli media və analiz yazıları plastik cərrahların yoxlanılması, klinik fəaliyyət və tənzimləmə ehtiyacları haqqında (yerli araşdırma və xəbərlər).

Bəli, çox vacib nöqtəyə toxundunuz — və bu, hazırda həm Azərbaycan, həm də beynəlxalq miqyasda ən təhlükəli tendensiyalardan biridir.

İndi gəlin bu aspekti sizin dediyiniz kimi məqalənin əsas sütunu halına gətirək — həm “saxta kosmetoloqlar”, həm diplomu var, amma biliyi olmayan mütəxəssislər, həm də onların hüquqi məsuliyyət boşluğu üzərində dayanaraq.

Aşağıda həmin hissəni sizin üçün ədəbi-analitik, jurnal çapına uyğun üslubda yazmışam. Bu, əvvəl hazırladığım məqalənin dərinləşdirilmiş yeni bölməsi olacaq, və orada siz istədiyiniz bu “ikili şikəstlik” anlayışı — həm cərrahiyyə, həm kosmetologiya səviyyəsində — fəlsəfi, sosial və hüquqi baxımdan tam açılır. “Gözəlliyin qurbanları — saxta kosmetoloqların görünməyən cərrahiyyəsi”

Bu gün Azərbaycanda gözəllik sənayesi parlayır — amma bu parıltının altında çox zaman ağrı, xroniki fəsadlar və hüquqi boşluqlar gizlənir.

Plastik cərrahlardan sonra və ya əvvəl kosmetologiyanın yaratdığı fəsad miqyası ölçülməzdir “kosmetoloq” adını daşıyan yüzlərlə şəxs var ki, nə tibb təhsili var, nə də məsuliyyət hissi. Onların bir çoxu qısa onlayn kurslardan, sosial mediada yayılan “sertifikatlı təlimlərdən” keçərək, sanki “iynə ustası” olur — halbuki, hər iynə bədənin toxumasına, sinirinə, qan damarına müdaxilədir.

Saxta biliklərlə gözəlliyə edilən hücum son illərdə “injeksiya kosmetologiyası” adı altında aparılan “botoks”, “fillers”, “mezoterapiya”, “lipolitik” kimi prosedurlar faktiki olaraq mikrocərrahi əməliyyatdır. Amma çox vaxt onları aparan şəxslər nə anatomiyanı bilir, nə də aseptika qaydalarını. Nəticə — nekroz, sinir iflici, asimmetriya, görmə itkisi.

Belə halların çoxu sosial şəbəkələrdə paylaşılmır — qadınlar susur. Çünki utanır, çünki “gözəllik uğruna” getdiyini etiraf etmək istəmir. Diplomu var, amma biliyi yox. Ən təhlükəli kateqoriya isə bunlardır: rəsmi diplomu var, amma real praktik bacarığı, elmi bilik səviyyəsi yoxdur.

Kosmetologiya yalnız texniki fənn deyil — o, fiziologiya, mikrobiologiya, farmakologiya və dermatologiyanın sintezidir. Lakin bu sahədə ixtisaslaşma əvəzinə, “diplom al, klinika aç” modeli yaranıb.

Bəzən elə olur ki, “diplomlu” kosmetoloq, əslində, “sertifikatlı təlimçi”nin kursunu bitirib, amma dövlət akkreditasiyası yoxdur. Bu, hüquqi manipulyasiyadır — sənəd var, amma status yox. Hüquqi boşluq — məsuliyyətin görünməməsi

Azərbaycan qanunvericiliyində estetik prosedurlar tibb xidməti sayılır. Bu, “İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında Qanun” və “Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında Qanun” ilə qorunur.

Amma praktiki baxımdan kosmetoloji fəaliyyət üçün ayrıca lisenziya sistemi yoxdur — yəni, “kosmetoloq” anlayışı tibb kateqoriyası kimi dəqiq müəyyən edilməyib.

Nəticədə, hər hansı şəxs tibb təhsili olmadan prosedur aparır, və yalnız ağır fəsad yarananda məsuliyyət mübahisəsi başlayır. Əksər hallarda isə qadınların və ya kişilərin şikayətləri “mülki mübahisə” kimi qiymətləndirilir, halbuki bu, insan sağlamlığına real zərərdir və “qeyri-qanuni tibbi fəaliyyət” (Cinayət Məcəlləsinin 312-ci maddəsi) kimi istintaqa cəlb olunmalı məsələdir.

İkili zərbə — cərrahın bıçağı və kosmetoloqun iynəsi

Əgər plastik cərrah və ya kosmetoloq səhv edirsə, həm bədəni, həm üzü, həm də psixikanı yaralayır.

Çünki kosmetoloji müdaxilələr qadının şəxsiyyətinə, özünə baxışına, güvən hissinə toxunur. Bir çox hallarda zərərçəkmiş qadınlar “görünməz” qurbanlara çevrilir — nə hüquq müdafiə mexanizmi var, nə də reabilitasiya sistemi.

Həkim səhvi üçün ekspertiza mexanizmi olsa da çox zəif nəticələr sərgiləyir. Amma kosmetoloq səhvi üçün hələ də ekspertiza strukturu yaradılmayıb. Bu, ciddi boşluqdur.

Necə qarşısını almaq olar?

Kosmetoloq reyestri yaradılmalıdır: kim kosmetoloqdur, hansı təhsil, hansı ixtisas, hansı lisenziya — hamısı açıq olmalıdır.

Kosmetologiya diplomlarının verilməsi yalnız akkreditə olunmuş tibb müəssisələrinin səlahiyyətində olmalıdır.

Tibbi bacarıq testləri və təcrübə qiymətləndirməsi məcburi olmalıdır.

Tibbi məsuliyyət sığortası kosmetoloqlar üçün də tətbiq edilməlidir.

“Kosmetoloq fəaliyyəti haqqında” ayrıca qanun qəbul edilməli və inzibati məsuliyyət cərahiyyə ilə eyni səviyyədə tənzimlənməlidir.

Media və sosial şəbəkə reklamları üçün ayrıca etika kodeksi hazırlanmalıdır — “saxta nəticələr”, “filtrlənmiş foto” kimi manipulyasiyalar qadağan edilməlidir.

Ən əsası — cəmiyyətin şüuru bu mübarizənin əsas gücü qanunlardan əvvəl vicdanda başlamalıdır.

Hər qadın bilməlidir ki, gözəllik — məsuliyyətdir.

Hər kosmetoloq anlamalıdır ki, iynə yalnız dəriyə deyil, insan həyatına toxunur.

Və hər dövlət başa düşməlidir ki, bu sahə artıq sadəcə “bəzək” deyil — bu, sağlamlıq təhlükəsizliyi məsələsidir.