Ürək niyə “xərçəngə qalib gələn” orqandır?

Xərçəng bir çox insanın qorxulu yuxusudur. Bu xəstəlik orqanizmdəki demək olar ki, bütün orqanları təsir edə bilir: ağciyərlər, qaraciyər, böyrəklər, beyin və s. Lakin maraqlıdır ki, bu qədər geniş yayılan bir xəstəlik olmasına baxmayaraq, ürəkdə rast gəlinən xərçəng hallarına demək olar ki, heç rast gəlinmir. Hətta bəzi insanlar düşünür ki, ürəkdə xərçəng ola bilməz. Halbuki, bu tam olaraq doğru deyil. Ürəkdə də nadir hallarda olsa da, xərçəng yaranması mümkündür. Ancaq bu hallar o qədər azdır ki, tibbi statistikada belə çox vaxt xüsusi qeyd edilmir. Bəs bu nədən qaynaqlanır? Niyə ürək xərçəngi bu qədər nadirdir? Bu sualın cavabı orqanın bioloji və funksional xüsusiyyətlərində gizlidir. Ürək

1. Ürək hüceyrələrinin bölünmə qabiliyyəti çox zəifdir

Xərçəngin yaranma mexanizmi əsasən hüceyrə bölünməsi ilə bağlıdır. Xərçəng hüceyrələri nəzarətsiz şəkildə çoxalaraq şişlərin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Ürək isə əsasən “kardiomiosit” adlanan ixtisaslaşmış əzələ hüceyrələrindən ibarətdir. Bu hüceyrələr doğumdan sonra çox az sayda bölünür və demək olar ki, yetkin yaşda bölünmə qabiliyyətini itirir. Başqa sözlə, ürək hüceyrələri demək olar ki, “təmir olunmur”. Bu da onların mutasiyaya uğrayıb xərçəng hüceyrəsinə çevrilmə ehtimalını son dərəcə azaldır. Beləliklə, hüceyrə bölünməsi baş vermədiyi üçün xərçəngin yaranması üçün lazım olan əsas şərt də yerinə yetirilmir. Bu səbəbdən ürək xərçəngi digər orqanlara nisbətən çox daha nadirdir. Eyni zamanda bu, ürək xəstəliklərinin niyə bu qədər ciddi və geri dönməz olduğunu da izah edir.

2. Ürəkdəki sabit və mühitdən qorunan strukturlar

Ürək bədəndə çox yaxşı qorunan bir orqandır. O, döş qəfəsi ilə örtülmüşdür və xarici travmalardan əhəmiyyətli dərəcədə qorunur. Bununla yanaşı, ürəyin damar sistemi çox sabit və özünü tənzimləmə qabiliyyətinə malikdir. Hər hansı bir infeksiyanın, toksinin və ya zərərli maddənin ürəyə çatması digər orqanlara nisbətən daha çətindir. Bu da onun mutasiyaya uğrama ehtimalını azaldır. Ürək hüceyrələrinin nizamlı işləməsi və sabit bir metabolik balans içində olması da xərçəng riskini aşağı salan amillərdəndir. Əksər xərçəng növləri uzunmüddətli iltihab, toksik təsir və ya genetik mutasiyalar nəticəsində inkişaf edir. Ürəyin bu cür zərərli təsirlərdən nisbətən uzaq olması onu qoruyan amillərdən biridir. Bu səbəbdən də, ürək nadir hallarda xərçəngə tutulur.

3. Xərçəng daha çox epitel hüceyrələrində yaranır

İnsan orqanizmində xərçəngin ən çox rast gəldiyi hüceyrə növü epitel hüceyrələridir. Bunlar bədənin səthini örtən və daxili orqanların daxili səthində yerləşən hüceyrələrdir. Məsələn, dəri, bağırsaqlar, ağciyər və mədə kimi orqanlarda epitel hüceyrələr çoxluq təşkil edir. Bu hüceyrələr tez-tez yenilənir və bu da onları mutasiyalara qarşı daha həssas edir. Ürək isə əsasən əzələ hüceyrələrindən ibarətdir və bu hüceyrə növü xərçəngə daha az meyllidir. Beləliklə, ürəkdə xərçəngə səbəb ola biləcək hüceyrə növü sayı da azdır. Bununla yanaşı, ürəyin daxili səthi “endokard” adlanan incə bir qişa ilə örtülüdür və bu struktur da xərçəngə meylli deyil. Nəticədə, ürəkdə xərçəngin inkişaf etməsi üçün əlverişli hüceyrə növü və şəraiti mövcud olmur.

4. Ürəkdə rast gəlinən xərçənglər adətən başqa orqanlardan metastaz edir

Əgər ürəkdə bir xərçəng kütləsinə rast gəlinirsə, bu çox zaman birincili deyil, ikincili – yəni metastatik olur. Başqa sözlə, başqa bir orqanda yaranmış xərçəng hüceyrələri qan yolu ilə ürəyə yayılır. Bu, məsələn, ağciyər, döş və ya böyrək xərçəngi zamanı baş verə bilər. Ancaq yenə də ürək metastazları belə çox nadirdir. Çünki qan axını çox sürətli olduğu üçün şiş hüceyrələrinin ürəkdə yapışması və inkişaf etməsi çətinləşir. Ürək daima hərəkətdə olduğu üçün bu da hüceyrələrin orada bərqərar olub çoxalmasına mane olur. Buna görə də, ürəkdə rast gəlinən xərçənglərin əksəriyyəti başqa yerdən gəlmiş hüceyrələrin təsiri nəticəsində yaranır. Birincili – yəni orijinal olaraq ürəkdən başlayan xərçənglər isə olduqca nadirdir və adətən «sarkoma» tipində olur. Onların da diaqnostikası və müalicəsi çətin və nadir hallarda mümkün olur.

5. Nadir hallarda rast gəlinən ürək xərçəngi növləri

Ürək xərçəngi tamamilə mümkün olmayan bir hal deyil. Tibbi ədəbiyyatda çox nadir hallarda “ürək sarkoması”, “rabdomiosarkoma” və ya “perikardial mezotelioma” kimi nadir hallarda rast gəlinən hallardan bəhs olunur. Bunlar əsasən ürəyin ətraf toxumalarında və ya əzələlərində yaranan bədxassəli şişlərdir. Bu halların diaqnozu çox çətindir, çünki simptomlar digər ürək xəstəliklərinə bənzər olur: təngnəfəslik, döyüntü, sinə ağrısı və s. Üstəlik, bu tip xərçənglər çox aqressiv olur və adətən gec mərhələdə aşkar olunur. Buna görə də, xəstəlik aşkarlananda artıq müalicə imkanları məhdud olur. Bu cür xərçənglərə daha çox autopsiya zamanı və ya təsadüfi tibbi görüntüləmə nəticəsində rast gəlinir. Amma yenə də ümumi statistika göstərir ki, ürək mənşəli xərçənglər bütün bədxassəli şişlərin cəmi 0.1%-dən azını təşkil edir. Bu isə ürək xərçənginin nə qədər nadir olduğunu bir daha göstərir.

Həmçinin oxuyun

Kəmaləddin Heydərov  ona vəzifə verdi 

Məzuniyyətə gələn əsgər faciə yaşadı

Ömür boyu ehtiyac içində yaşadı,yaxınlarının dediyi kimi içki "evini yıxdı"...  Eldəniz Zeynalovun həyat hekayəti

Ağır qəza baş verib: Yaralılar var 

6. Ürəyin dinamik və oksigenlə zəngin mühiti xərçəngin qarşısını alır

Ürək bədəndə ən çox oksigenlə təmin olunan orqanlardan biridir. Onun işi fasiləsizdir: gündə minlərlə dəfə yığılaraq qanı bədənə pompalayır. Bu qədər aktiv və davamlı çalışan bir orqanda oksigensiz mühitlərin yaranması çox çətindir. Halbuki, bir çox xərçəng hüceyrəsi aşağı oksigenli mühitlərdə daha tez inkişaf edir. Onlar “hipoksiya” şəraitində sağ qala və daha aqressiv ola bilirlər. Ürəkdə isə belə bir şərait yaranmır, çünki onun enerji tələbatı çox yüksəkdir və daim zəngin oksigenli qanla təchiz olunur. Bu, xərçəng hüceyrələrinin ürəkdə inkişaf etməsini çətinləşdirən başqa bir bioloji faktordur. Bundan başqa, ürəkdə hüceyrələrarası əlaqə çox sıxdır, bu da onların kontrolsuz çoxalmasına əngəl olur. Bütün bu amillər ürəyin xərçəngə qarşı müqavimətini artırır.

7. İmmunitet sisteminin rolu və “immun nəzarət”

Bədənimizin immun sistemi xərçəngə qarşı əsas müdafiə xəttidir. Normalda immun hüceyrələr mutasiyaya uğramış hüceyrələri tanıyır və onları məhv edir. Ürək, immun sistemin daima “nəzarət”ində olan orqanlardan biridir. Çünki burada hər hansı bir funksional pozulma dərhal bədənin hər tərəfinə təsir edə bilər. Buna görə də, ürəkdə immun sistem daha ayıq və aktiv şəkildə çalışır. Eyni zamanda, ürək toxumasının iltihablı reaksiyalara cavabı çox nəzarətli və stabildir. Bu da uzunmüddətli iltihabi proseslərin – hansı ki, xərçəngə zəmin yarada bilər – qarşısını alır. Həmçinin, ürəyin limfatik sistemlə əlaqəsi də fərqlidir və bu da bəzi şiş hüceyrələrinin burada yaşamasını çətinləşdirə bilər. Beləliklə, ürəkdə xərçəngin əmələ gəlməsi üçün təkcə genetik deyil, immunoloji baxımdan da əlverişli mühit yoxdur.

8. Ürəkdə xərçəngə səbəb ola biləcək risk faktorlarının olmaması

Ən çox rast gəlinən xərçəng növlərinin yaranmasında bəzi müştərək risk faktorları var: siqaret, alkoqol, UV şüalanma, zərərli kimyəvi maddələr və s. Bu faktorlardan bir çoxu birbaşa epitel toxumasına təsir edir – ağciyər, dəri, həzm sistemi kimi yerlərdə. Ancaq ürək bu xarici təsirlərdən birbaşa təsirlənmir. Məsələn, siqaret çəkmək ağciyər və ya damar xərçəngi riskini artırsa da, ürək hüceyrələrinə birbaşa təsir etmir. Eyni zamanda, ürəkdə DNT zədələnməsinə səbəb olacaq spesifik viruslar da məlum deyil – halbuki bəzi xərçəng növləri viruslarla əlaqələndirilir (məsələn HPV və uşaqlıq boynu xərçəngi). Ürəyin bu “təhlükələrdən” uzaq olması onun daha təhlükəsiz orqanlardan biri kimi qalmasına şərait yaradır. Risk faktorları ilə təmasda olmamaq xərçəng inkişafını birbaşa azaldır.

9. Klinik praktikada ürək xərçənginin aşkarlanması problemlidir

Əgər ürəkdə xərçəng varsa belə, onu vaxtında aşkarlamaq çətindir. Ürəyin simptomları çox vaxt digər ürək xəstəliklərinə bənzəyir. Məsələn, bir ürək şişi təngnəfəslik və ya döyüntü yarada bilər – bu simptomlar isə infarkt, ritm pozğunluğu və ya ürək çatışmazlığı ilə də əlaqələndirilə bilər. Həkimlər belə hallarda ilk olaraq daha geniş yayılmış səbəbləri nəzərə alırlar. Nəticədə ürək mənşəli xərçənglər ya son mərhələdə, ya da autopsiya zamanı aşkar olunur. Üstəlik, ürək şişlərinin görüntülənməsi də hər zaman asan olmur – standart rentgen və ya EKG kimi testlər bu şişləri aşkarlaya bilməz. Daha dəqiq diaqnostika üçün MRT və ya xüsusi ekokardioqrafik metodlar tələb olunur. Bu da belə nadir halların diaqnozunu bir az daha çətinləşdirir. Buna görə də, klinik praktikada ürək xərçəngi sanki “yoxmuş kimi” görünə bilər.

10. Nəticə: Ürək niyə “xərçəngə qalib gələn” orqandır?

Ürək həm struktur, həm də funksional olaraq xərçəngə qarşı yüksək müqavimətə sahib bir orqandır. Onun hüceyrələri bölünmür, yaxşı qorunur, yüksək oksigenlə təmin olunur və immun nəzarət altındadır. Əgər bu xüsusiyyətləri digər orqanlarda tətbiq edə bilsəydik, bəlkə də xərçəngə qarşı yeni strategiyalar yarada bilərdik. Məhz buna görə də, elm adamları bu nadirliyi öyrənərək digər orqanlarda xərçəngin necə qarşısını almağın yollarını araşdırırlar. Ürək bizə təkcə həyatı pompalamır, həm də sağlam qalmağın sirrini içində daşıyır. Bəlkə də gələcəkdə “ürək kimi bölünməyən hüceyrələr” texnologiyası xərçəngin tam müalicəsinə açar ola bilər. Bu səbəbdən, ürəyin xərçəngə qarşı müqaviməti tibbin gələcəyi üçün də bir ümid işığıdır. Ən əsası isə odur ki, ürək xəstəlikləri çox olsa da, xərçəng bu orqana yol tapa bilmir. Və bu da bir növ təbiətin bizə verdiyi qoruyucu bir hədiyyədir.(Kayzen.az)