Xəyanətin hüquqi,psixoloji və sosial məsuliyyəti    —  Hüquqşünas Ellada Bayramovanın ŞƏRHİ 

XƏYANƏTİN HÜQUQİ, PSİXOLOJİ VƏ SOSİAL MƏSULİYYƏTİ

Oxu24.com cəmiyyətin hüquqi cəhətdən maarifləndirilməsi layihəsini davam etdirir. Bu layihənin hüquqşünaslarla birlikdə təqdim edilməsinin məqsədi vətəndaşları hüquqi cəhətdən daha çox savadlı olaraq cəmiyyətə bəxş etməkdir. Çünki, bir çox hallarda  ağır  cinayətlər  hüquqi savadın yetərli olmaması səbəbindən baş verir.

Bu dəfə hüquqşünas Ellada  Bayramova ilə birlikdə  xəyanətin  hüquqi,psixoloji və sosial məsuliyyəti  mövzusunda müzakirə apardıq.

(İnsanın etibara qarşı cinayəti – qanunların toxunmadığı, lakin vicdanın cəzalandırdığı sahə)

Ailə münasibətləri yalnız iki insanın şəxsi həyatı deyil – cəmiyyətin mənəvi bünövrəsidir. Qanunvericilik evlilik münasibətlərini hüquqi çərçivəyə salır, lakin onun qorunması üçün əsas dayağı etibar və sadiqlik təşkil edir. Xəyanət isə bu dayağın səssiz, lakin dərin şəkildə çökdürülməsidir.

Bu gün bir çox hallarda xəyanət hüquqi termin kimi deyil, “şəxsi problem” kimi qəbul edilir. Lakin reallıqda bu, həm əxlaqi pozuntu, həm emosional zorakılıq, həm də hüquqi nəticələr doğura bilən davranış formasıdır.

Çünki, ailə münasibətləri “Mülki Məcəllə”nin tənzimlədiyi hüquqi öhdəliklərlə yanaşı, “vicdan müqaviləsi” adlana biləcək mənəvi məsuliyyət də yaradır.

Bir şəxs eyni dam altında yaşadığı, gündəlik həyatını paylaşdığı insana qarşı xəyanət etdikdə, bu, yalnız hisslərin yox, həm də məsuliyyətin qəsdən pozulmasıdır. Sən bir evdə eyni çarpayıda yatırsan, eyni süfrədə oturursan, amma başqa bir həyatın ssenarisini gizli şəkildə yaşayaraq bu evi – hüquqi baxımdan nikah, mənəvi baxımdan sığınacaq olan məkanı – yalanın səhnəsinə çevirirsən. Hüquq baxımından bu davranış “zərərverici əməl” kateqoriyasına daxil olur. Hərçənd, məhkəmə qarşısında xəyanətin özü bəzən sübut kimi qəbul edilmir, lakin onun doğurduğu nəticələr – mənəvi zərər, psixoloji sarsıntı, ailə dağılması – artıq hüquqi qiymət alır. Bir çox ölkələrdə (o cümlədən Avropa məhkəmə təcrübəsində) xəyanət nəticəsində yaranan mənəvi zərər maddi təzminatla ölçülür. Azərbaycan hüquq sistemində də bu prinsip, “mənəvi zərərin ödənilməsi” maddəsi ilə tətbiq oluna bilər.

Həmçinin oxuyun

Onlar vəzifələrini itirdilər  - ADLAR 

Kredit götürmək istəyənlərin NƏZƏRİNƏ – Növbəti ildən... 

Daxili işlər orqanlarında xidmət etmək üçün hansı tələblər var?  - CAVAB

100 manat,4 bal cəriməsi olan xəta - SÜRÜCÜLƏRƏ VACİB XƏBƏR  

Psixoloji baxımdan isə xəyanət – insanın öz şəxsiyyətini, öz dəyərlərini inkar etdiyi andır. Xəyanət edən şəxs iki paralel həyat yaşayaraq, davamlı yalan mexanizmi qurur. Bu mexanizm əvvəlcə qarşı tərəfi, sonra isə özünü məhv edir. Çünki hər yalan, insanın daxili bütövlüyünü parçalayır. Bir insan həm sevgi, həm yalan, həm şəfqət, həm saxtakarlıq içində uzun müddət yaşaya bilməz. Xəyanət edilən şəxs üçün isə bu hadisə sadəcə “aldadılmaq” deyil. Bu, psixoloji travmadır, çünki onun dünyagörüşü, özünə inamı, başqasına etibar etmə qabiliyyəti dağılır. O, hər sözü, hər baxışı, hər xatirəni yenidən sorğulamağa başlayır. Hər xırda detal – daha əvvəl normal görünən hərəkət – indi şübhə ilə qarşılanır. Bu, psixologiyada “müqəddəs xatirələrin devalvasiyası” adlanır – yəni sevgi xatirələrinin mənasızlaşması. Publisistik baxımdan bu hadisə təkcə şəxsi faciə deyil – cəmiyyətin mənəvi göstəricisidir. Çünki ailə birliyinə xəyanət, sosial etimadın da pozulmasına səbəb olur. Əgər insan ailə qarşısında verdiyi sözü poza bilirsə, sabah o, dövlət, iş, dost və ya vətəndaşlıq borcu qarşısında da eyni laqeydlik göstərə bilər. Bu mənada, xəyanət sadəcə bir qadının və ya kişinin problemi deyil – etik böhranın simptomudur.

Etibar – bərpa olunmayan hüquqi və mənəvi resursdur. Onu bir dəfə itirdikdə, heç bir üzr, heç bir maddi kompensasiya əvvəlki mənanı qaytara bilmir. Hər evin əsasında iki şey dayanmalıdır: qanun və vicdan. Qanun münasibəti qoruyur, vicdan isə onu mənalandırır. Qanun pozulduqda cəza gəlir, amma vicdan pozulduqda – insan özü cəzaya çevrilir.

Xəyanət edənlər çox zaman bunu “ani hiss”, “emosional zəiflik” kimi izah etməyə çalışırlar. Amma bu, zəiflik deyil – şüurlu seçimdir. Hər dəfə telefon zəngini gizlətmək, hər bəhanə qurmaq, hər yalanı ört-basdır etmək – bu, planlaşdırılmış davranışdır. Belə bir seçim artıq sevginin yoxluğunu deyil, insanın öz əxlaqından imtinasını göstərir.

Əgər insan bir münasibətdə xoşbəxt deyilsə, onun ən dürüst addımı – doğruluqdur. Ayrılmaq, aldatmaqdan daha vicdanlı yoldur. Çünki sevgi yalanla qorunmur, yalanla məhv olur.

Xəyanət nə qədər şəxsi məsələ kimi görünsə də, o, hüquqi nəticə doğurur, psixoloji iz buraxır və sosial etimadı sarsıdır.

Hər bir insan anlamalıdır ki, məhəbbət müqavilə ilə bağlanmasa da, o, ən ali mənəvi öhdəlikdir.

Bu öhdəliyi pozmaq – yalnız bir qadını və ya bir kişini itirmək deyil, öz insanlığını itirməkdir.

Miri Məcidli