Əsnəmək insanların gündəlik həyatında çox rast gəlinən və təbii bir refleksdir. Əsnəmə prosesi adətən yorğunluq, darıxma və ya yuxusuzluq kimi hallar zamanı baş verir və bədənimizin oksigenə ehtiyacını qarşılamaq üçün baş verən refleks olaraq izah olunur. Həm insanlar, həm də heyvanlar əsnəyirlər, bu isə bu prosesin təkamül prosesi nəticəsində yarandığını və geniş yayılmış olduğunu göstərir. Əsnəmək prosesi təkcə oksigen çatışmazlığını qarşılamır, həm də sinir sistemini aktivləşdirməklə bədənə yenidən enerjini təmin edir. Bu yazıda əsnəmək prosesinin təfərrüatlarına, onun bədənə təsirlərinə və yaranma səbəblərinə nəzər salacağıq.

Əsnəmək niyə yaranır?

Əsnəməyin yaranmasının müxtəlif səbəbləri və elm tərəfindən irəli sürülən bir neçə nəzəriyyə var. Ən çox qəbul olunan nəzəriyyəyə görə, əsnəmək bədənə daha çox oksigen daxil olması üçün yaranır. Yorğun və yuxusuz olduğumuz hallarda bədənimizdə oksigen səviyyəsi aşağı düşür və beynimizə kifayət qədər oksigen çatmır. Bu zaman bədən əsnəmə refleksi ilə daha çox oksigen qəbul etməyə çalışır. Bununla yanaşı, bəzi alimlər əsnəməyin beyini soyutmaq funksiyasına malik olduğunu düşünürlər. Yorğunluq və uzun müddətli zehni fəaliyyət zamanı beyin temperaturu artır və əsnəmə vasitəsilə bu temperatur tənzimlənir. Əsnəmək, həm də bədənin yorğunluğa cavab olaraq sinir sisteminin aktivləşməsinə kömək edir. Bəzi tədqiqatçılar əsnəməni bədənin enerji səviyyəsini artırmaq üçün bir mexanizm kimi görürlər. Əsnəmə ilə bədəndə qan dövranı artır, bu isə bizi daha diqqətli və ayıq saxlayır. Beləliklə, əsnəmə təkcə yorğunluq və oksigen çatışmazlığını aradan qaldırmaqla kifayətlənmir, həm də bədənin ümumi vəziyyətini yaxşılaşdırır.

Əsnəmə anında bədəndə nələr baş verir?

Əsnəmə zamanı bədəndə bir neçə əsas dəyişiklik baş verir ki, bu da prosesi çox maraqlı və vacib edir. Əvvəlcə, əsnəmək dərin bir nəfəs alma ilə başlayır və ağciyərlərə böyük miqdarda oksigen daxil olur. Bu oksigen qan dövranı vasitəsilə beyinə çatdırılır, bu isə beynin daha aktiv olmasına səbəb olur. Əsnəmə zamanı çiyin və boyun əzələləri gərginləşir və ürək döyüntüsü artmağa başlayır. Bu reflekslər bədənin sinir sistemini aktivləşdirir və biz daha ayıq oluruq. Eyni zamanda, əsnəmək bədəndəki karbon qazı miqdarını azaldır və daha çox oksigen qəbul edərək beynin səmərəliliyini artırır. Bu prosesi yerinə yetirən sinir hüceyrələri əsnəmə yolu ilə yenidən aktivləşir və enerji səviyyəmiz yüksəlir. Əsnəmək, həm də stress hormonlarının azalmasına kömək edir və bədəni daha rahat bir vəziyyətə gətirir. Bu refleksin nəticəsində bədən və beyin daha səmərəli fəaliyyət göstərir və biz özümüzü daha enerjili hiss edirik. Bu səbəbdən əsnəmək təkcə fiziki bir reaksiya deyil, eyni zamanda beyində də bir sıra psixoloji dəyişikliklərə səbəb olur.

Əsnəmək niyə yoluxucudur?

Əsnəmək təkcə fiziki bir reaksiya deyil, həm də sosial və psixoloji bir fenomendir, çünki o yoluxucudur. Əsnəyən birini gördükdə biz də tez-tez əsnəməyə başlayırıq və bu hal insanlarda güzgü neyronları ilə izah edilir. Güzgü neyronları insanın ətrafında baş verən hərəkətləri təkrarlamaq üçün tənzimlənmişdir. Bu neyronlar sosial varlıq olan insanlarda başqalarının emosiyalarını və hərəkətlərini başa düşmək üçün vacibdir. Empatiya ilə əlaqələndirilən bu proses əsnəmənin sosial əlaqələrdə bir vasitə kimi çıxış etdiyini göstərir. Əsnəmə refleksi insanların emosional yaxınlığını da artırır və bir növ qrup dinamikasını gücləndirir. Araşdırmalar göstərir ki, insanlar daha yaxın əlaqədə olduğu şəxslərin əsnəməsinə daha çox reaksiya verirlər. Məsələn, dost və ya ailə üzvü əsnədikdə insanlar tanımadıqları insanlara nisbətən daha çox reaksiya verirlər. Bu isə əsnəmənin yalnız fiziki bir refleks deyil, eyni zamanda sosial bağları gücləndirən bir proses olduğunu göstərir. Bu fenomen heyvanlarda da müşahidə olunur, xüsusilə itlər və şempanzelər arasında. Əsnəməyin yoluxuculuğu, həm də insanları birlikdə fəaliyyət göstərməyə təşviq edir.

Əsnəmək prosesi heyvanlarda necə gerçəkləşir?

Əsnəmək prosesi yalnız insanlara xas deyil, bir çox heyvan növündə də rast gəlinir və müxtəlif funksiyalara malikdir. Məsələn, itlər əsnəmə refleksini stresli anlarda və ya yorğun olduqda göstərirlər ki, bu da onların rahatlamasına kömək edir. İtlərdə əsnəmək, həm də qarşı tərəfə təhlükənin olmadığını göstərən bir siqnal kimi qəbul edilir. Şempanzelər və digər primatlar isə əsnəməyi sosial rabitə vasitəsi olaraq istifadə edirlər, liderliyi və ya gücü nümayiş etdirmək üçün əsnəyirlər. Quşlar və bəzi digər heyvanlar da əsnəmə refleksi göstərə bilirlər və bu onların nəfəs sistemini tənzimləmək üçün bir mexanizm kimi fəaliyyət göstərir. Heyvanlarda əsnəmək, həm də bədənin soyutma mexanizmi kimi işləyir. Məsələn, şimpanzelərdə əsnəmə bədən istiliyinin artdığı hallarda beyini soyutmağa xidmət edir. Bu proses heyvanların fiziki və psixoloji vəziyyətlərinə uyğun olaraq dəyişir və onların sağ qalma şansını artırır. Araşdırmalar göstərir ki, heyvanlarda əsnəmək bir çox funksiyanı yerinə yetirir və onların sosial strukturlarında da rol oynayır. Bu proses, həm də heyvanlar arasında sosial əlaqələri gücləndirir və qrup daxili davranışları tənzimləməyə kömək edir. Bu səbəbdən əsnəmək refleksi həm insanlar, həm də heyvanlar üçün əhəmiyyətli bir funksiyaya malikdir.

Əsnəmək və beyin səhhətinə təsiri

Əsnəməyin beyinə faydalı təsirləri olduqca əhəmiyyətlidir və beyinin daha yaxşı fəaliyyət göstərməsinə kömək edir. Əsnəmək, xüsusilə beyinin fəaliyyətini soyutmaq üçün əhəmiyyətlidir. Zehni yüklənmə və yorğunluq zamanı beyin temperaturu yüksəlir və konsentrasiyanı azaltmağa səbəb olur. Bu zaman əsnəmək bir soyutma mexanizmi kimi çıxış edir və beyini tənzimləməyə kömək edir. Əlavə olaraq, əsnəmək qan dövranını artırır və beyinə əlavə oksigen çatdırır. Bu da sinir hüceyrələrinin daha səmərəli fəaliyyət göstərməsinə şərait yaradır və diqqət səviyyəsini artırır. Bu soyutma prosesi, xüsusilə uzun müddətli konsentrasiya tələb edən işlərdə vacib rol oynayır. Əsnəməyin beyinə təsiri sinir sistemi xəstəliklərinin müalicəsində də öyrənilməkdədir. Bəzi araşdırmalara görə, əsnəmək beyin funksiyalarını stimullaşdıraraq sinir hüceyrələrinin sağlam qalmasını təmin edir. Bu səbəbdən əsnəmək yalnız oksigen çatışmazlığını aradan qaldırmır, həm də beyin fəaliyyətini dəstəkləyir. Beləliklə, əsnəmə beyinin daha səmərəli işləməsinə kömək edən vacib bir refleksdir və sinir sisteminin sağlamlığını qoruyur. Bu səbəbdən əsnəmə təkcə yorğunluqla əlaqəli bir hərəkət deyil, eyni zamanda beyinin daha effektiv işləməsi üçün vacibdir.

Əsnəmək yorğunluq və stressin göstəricisi olaraq

Yorğunluq və stress əsnəmək refleksinin yaranmasında mühüm rol oynayır. Yorğun olduğumuz zaman bədənimiz dərin nəfəs almağa ehtiyac duyur və əsnəmə refleksi bu ehtiyacı qarşılamağa kömək edir. Bədən yorğun olduqda enerji səviyyəsi aşağı düşür və əsnəmə yolu ilə daha çox oksigen qəbul edərək enerjini bərpa etməyə çalışır. Əsnəmək, əslində, bədənin yorğunluğa və fiziki gərginliyə olan təbii bir cavabıdır. Stress vəziyyətində də əsnəmə tez-tez müşahidə edilir, çünki əsnəmək bədənin rahatlamağa və sakitləşməyə kömək edir. Stress anında əsnəmək, həmçinin bədənin stress hormonlarını azaltmağa və sinir sistemini sakitləşdirməyə şərait yaradır. Əsnəmək bu vəziyyətlərdə bədəni bir növ yenidən enerji ilə doldurur və psixoloji olaraq rahatlamağa kömək edir. Beləliklə, əsnəmə həm yorğunluğun, həm də stresin göstəricisi olaraq bədənin özünütənzimləmə mexanizminin bir hissəsi kimi fəaliyyət göstərir. Bu səbəbdən, əsnəmək bədənin istirahət və bərpa prosesində mühüm rol oynayır və daha effektiv bir həyat tərzini təmin edir.