Dünyada və Azərbaycanda qədim Türk toponimləri  

Dünyada və Azərbaycanda qədim Türk toponimləri

Avşaran (Abşeron)-Avşar kökündən və an şəkilçisindən düzəldilən toponim olmuşdur. Avşar anlayışı iki sözdən av-ov-ova-oba və şar-çəri sözlərindən, məkan bildirən an sonluğundan düzəldilən söz səhv olaraq, əfşar kimi tələffüz edilmişdir. Milli kimlikdən ayırmaq üçün də Abşeron toponiminə çevirənlər də bir məsələni anlamırlar ki, Ab-su və ya şeron-şoran kimi məna verməyə çalışanlar da tarix elminin klassik yanaşması olan nəhəng iki şirin çay ətrafında yaranmış ilk sivilizasiyalarını unutmuş olurlar.

Baku (Bakı)-Baku adı qədim Türk dilindən təpə üzərində şəhər mənasını verir. Bu söz sonralar Baqu və ya Baquvan kimi işlədilirdi.

Qafqaz-Qaf+qaz yəni Qaf-qapı, qaz-quz-Oğuz Oğuz qapısı kimi də anlamaq olar.

Quba-Qobuz, Qusar-Qus+ar, Qus-Oğuz və ar-ər kimi Oğuz ər, Şorvan-Şirvan, Şor-Van Şor tayfalarının adıyla bağlı olmuşdur. Naxçıvan, Şorvan, İrəvan maraqlı toponimlərdir. Xızı-Xızır-Xəzər, Qobustan-Qobu+stan Qobu qədim Türk dilində miras mənasını verir. Şabran-Savr+an yəni ki, Savr/sav sözü qədim Türk dilində atalar sözü an isə yuxarıda yazdığım mənanı verən məkan şəkilçisidir. Xaçmaz toponimi iki sözdən xaç və maz sözlərindən yaranmışdır. Xaç anlayışına ilk dəfə qədim Göy Tanrı dininin simvolikasında qarşılaşmaq olar. Atillanın rəhbərliyi ilə Avropaya axınçı birlikləriylə yürüş etməsi və xaçı da Avropaya tanıtmağı əsasında sonralar xaç haqqında xristian əfsanəsi və Bizans bayrağında xaçdan istifadə edilmişdi. Maz/Mas sözü Masqut-Massaget kimi anlamaqla yanaşı həmçinin namaz, dəstəmaz, almaz, cannamaz və Ahura Mazda kimi anlayışlarda istifadə edildiyi kimi həm də Maz-Məsih-Məsihi kimi də Sami dillərinə də keçmişdir.

Həmçinin oxuyun

Bu məlumatlar Dövlət sirri sayılır: yayılması qadağandır  - SİYAHI 

Quru sərhədlər açıla bilər – Mühüm şərt 

Prezidentin sərəncamı ilə ayrılan pullar əhaliyə necə VERİLƏCƏK? - AÇIQLAMA 

Polkovnik  VƏZİFƏSİNDƏN  AZAD   EDİLDİ

Muğan-Muğ/Muq və an kimi başa düşmək olar. Muqlar haqqında maraqlı məsələlərdən birisi də Muğam musiqisi ola bilər. Mu-Muq batmış qitə də çox ziddiyətli və mübahisəli yanaşmaları özündə əks edir. Mil düzü və Nil çayı da maraqlı paralellikləri özündə əks edə bilər. Talış, Töles və Talas Azərbaycandan kənarda yerləşən etnonim və toponim sayıla bilər. Savalan dağı Sav-alan kimi anlaşılır. Sav-Atalar sözü və alan, Atalar sözü alan kimi mənanı verə bilər. Zaqros dağına göz ataq. Zaq-Sak və ros-ruz-uruz kimi də başa düşmək olar. Kəpəz-Kopuz-Qobuz kimi anlamaq olar.

Qarabağ və Ərsak adları təmiz Türk dilində açıqlana bilən toponimlərdir. Qarabağ-Böyük bağ, Ərsak-Ər/Sak kimi anlaya bilərik. Həmçinin də Zaqatala-Saktala, Balakən-Balasakan, Şəki-Şakasen və s. kimi toponimləri də unutmamalıyıq. Şuşa toponimi hələ qədim Azərbaycan imperiyası Suz və ya Saz toponimindən yaranmış və Əhəmənilər imperiyasının paytaxtı Şuşa kimi toponimə çevrilmiş və nəticədə Azərbaycanda da daha doğrusu Şimali Azərbaycanda işlədilməyə başlanmışdır. 

Qərbi Azərbaycan toponimləri içərisində çox qədim toponimlərin olmağı maraqlı faktları göz önünə sərmək olar. İrəvan və Eribuni toponimləri sadəcə deformasiyaya uğraya biləcəyini göstərməklə yanaşı, qədim Türk dillərində açıqlana bilər. Eribuni iki sözün birləşməyindən eri və buni sözlərindən yarandığını görmək olar. Eri-İrə sözlərinin kökləri Er və İr olmuşdur. Eran və İran kimidir. Erivan kimi də böyük maraq doğura bilər. Ərmən, Əribuni təmiz Türk sözləri olan ər sözündən yarandığı boşuna olmaz. Buni və Van və yaxud da buni-ban-van üçlüyünə nəzər salsaq görərik ki, bağban, balaban, tükəzban sözlərini gərək araşdıraq. Eribuni-İrəvan körpü toponim olmaqla yanaşı indiki hay-boşa tayfası ilə heç bir aidiyyatı yoxdur.

Müəllif:Ceyhun Ərmən Vedili

Oxu24.com üçün