İsrail dövləti yarandığı vaxtdan silahlı qarşıdurma və müharibələrlə üzləşib. Başqa sözlə, bu ölkə savaşlardan çıxıb. Bu baxımdan, onun üçün müharibədə iştirak yeni hadisə sayılmır.

İran İslam Respublikası (İİR) da yarandığı ilk ildən etibarən, İraqla uzunmüddətli müharibə aparıb. Sonrakı illərdə isə yaratdığı müxtəlif silahlı-siyasi qruplaşmalar vasitəsi ilə əsasən İsrailə qarşı savaşıb.

Qısacası, hər iki ölkə müharibə təcrübəsinə malikdir. Ancaq bir fərq var. İsrail ərazisi həmişə birbaşa hücumlara məruz qalıb. Məsələn, ərəb ölkələri və Livan “Hizbullah”ı ilə yəhudi dövlət arasında baş verən müharibələri örnək göstərmək olar.

1988-ci ildə İraqla atəşkəsin imzalanması ilə İran ərazisində hərbi əməliyyatlara son qoyulub. Sistan və Bəlucistan əyalətlərində silahlı toqquşmanı, bir də ölkənin qərb hissəsinə PKK terror qruplaşmasının hücumlarını nəzərə almasaq, İslam Respublikasında 36 ildir sakitlikdir.

İndi dünyanın diqqəti yenidən İsrailə yönəlib. İranın ötən həftəsonu İsrail ərazisinə birbaşa zərbələr endirməsinə yəhudi dövlətinin cavabı nə olacaq?

Tehran iddia edir ki, Suriyanın paytaxtı Dəməşq şəhərindəki diplomatik missiyasını vurduğu üçün İsrailə birbaşa hücum həyata keçirib. Rəsmi Təl-Əviv Tehranın bu iddiasını rədd etdiyi üçün məlum olayın araşdırılmasına ehtiyac olduğu qənaətinə gəlmək olar.

Ancaq çox da uzaq olmayan keçmişdə İranın İsrailin səfirliyinə və yəhudi mədəniyyət mərkəzinə yönəlik hücumları planlaşdırmasında və maliyyələşdirməsində iştirakına dair sənədlər yayılıb.

Məlumatlara əsasən, 1992-ci il martın 17-də Argentinanın paytaxtı Buenos-Ayresdəki İsrail səfirliyinin binasına hücum nəticəsində 29 nəfər ölmüş, 242 nəfər isə yaralanmışdı. Bu ilin aprelində baş tutan məhkəmədə həmin hücumun Argentinanın İranı nüvə materialları və texnologiyası ilə təmin etmək haqqında müqaviləni ləğv etməsinin qisasını almaq məqsədi ilə Tehran tərəfindən təşkil edildiyi, Livanın “Hizbullah” qruplaşması tərəfindən həyata keçirildiyi qənaətinə gəlinib.

Məhkəmə bu terror aktını insanlığa qarşı cinayət kimi qiymətləndirib. İranı isə onun sifarişçisi kimi rəsmən terrorçu dövlət elan edib. İkinci hadisə isə 1994-cü il iyulun 18-də yenə həmin şəhərdə Yəhudi mədəniyyət mərkəzində 275 kiloqramlıq bombanın partladılması ilə törədilib. Törədilən bu terror aktı nəticəsində 85 nəfər ölmüş, 300-dən çox insan yaralanmışdı. Bu cinayətin də izlərinin İran hakimiyyətinə gedib çıxdığı bildirilir.

Həmin hadisələrə cavab olaraq, İsrail İrana hücum etmədi. Yəhudi dövlətinin Argentinadakı səfirliyi də İsrail ərazisi sayılır və beynəlxalq qanunlarla qorunur.

Onda rəsmi Təl-Əviv hadisə baş verən ölkənin hüquq-mühafizə orqanları ilə əməkdaşlıq şəraitində hadisənin araşdırılmasına üstünük verdi.

Təşkil olunan son hücumdan sonra da Tehranın İsrailə qarşı hədələyici ritorikası davam edir. Ötən gün İran Prezidenti İbrahim Rəisi ölkəsinin maraqlarına zidd olan istənilən hərəkətə “dəhşətli cavab” veriləcəyi ilə hədələyib: “Təcavüzkarın cəzalandırılması əməliyyatı uğurla həyata keçirilib”.

İslam Respublikası xarici işlər nazirinin müavini Əli Baqeri isə İsrailə cavabı 12 gün gözləməyəcəklərini, cəmi bir neçə saniyə ərzində hərəkətə keçəcəklərini bəyan edib.

Tehran rəsmilərinin bu məzmunda açıqlamaları İsrailin mümkün cavabını daha sərt qarşılayacaqları qənaətinə gəlməyə əsas verir.

İsrail hökuməti isə İranın hücumuna qarşı atacağı addımlarla bağlı yekun qərar qəbul etməyib. Ölkənin xarici işlər naziri İsrael Kats bildirib ki, nə qədər gec deyil, İran dayandırılmalıdır. O, İranın hücumuna hərbi cavabla yanaşı, diplomatik cavab zərbəsi də hazırlandığını bildirib. Nazir aprelin 16-da 32 ölkəyə məktub göndərdiyini, onlarla xarici işlər nazirləri və dünya liderləri ilə danışdığını, raket hücumuna görə İrana qarşı sanksiyaların tətbiq edilməsinin vacibliyini vurğulayıb. O, danışıqlarda İranı zəiflətmək üçün İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) terror təşkilatı elan edilməsini istəyib.

Bu çıxışlardan da göründüyü kimi, tərəflər qarşılıqlı hücumları davam etdirəcəklərini gizlətmirlər. Bəhs etdiyimiz açıqlamalar “səhnə”də divardan asılan tüfəngi xatırladır.

İranın İsrailə hücumu həm də ABŞ-nin nüfuzuna ciddi zərbə sayıla bilər. Bu isə Birləşmiş Ştatların beynəlxalq maraqlarına təsirsiz ötüşməyəcək. Məlum əməliyyatın İran hakimiyyəti üçün də ölkə daxilində və xaricində zəifləyən nüfuzunu artırmaq məqsədi daşıdığını ehtimal etmək mümkündür. Region ölkələri İslam Respublikasını daha çox pozucu, dağıdıcı qüvvə kimi tanıyır. O, bu müstəviyə İsraili də cəlb etmək niyyəti ilə hücum səhnəsi yaratmağı hədəfləyib.

Yaranmış durum İran cəmiyyətini psixoloji gərginlikdə saxlayır. Tehran şouya bənzər bu “tamaşa”dan əhalinin narahatlığının səngiməməsi və etiraz aksiyalarının keçirilməməsi üçün də alət olaraq yararlanır.

Bir məsələyə də diqqət etmək yerinə düşər. İranın istənilən dövlətlə mümkün müharibəsi həm də bu ölkənin vətəndaşı olan Güney Azərbaycan türklərinin də həyatına ciddi təsir göstərir. İraqla 8 il davam etmiş mənasız müharibədə bir milyondan çox Güney Azərbaycan türkünün öldüyü barədə qeyri-rəsmi məlumat mövcuddur.

Odur ki, İsrailin mümkün hücumu və beynəlxalq ictimaiyyətin tətbiq edəcəyi sanksiyalar da onların yaşayışına əlavə mənfi təsirlər yaradacaq. Bu mənada Azərbaycan Respublikası ictimaiyyətinin perspektivdə Güney azərbaycanlıların taleyinə laqeyd qalmayacağı qətiyyən istisna olunmur. Çünki vaxtilə İran hakimiyyətinin hikkəli İraqla apardığı müharibənin gedişində Təbriz şəhəri və dinc azərbaycanlı sakinlər də əziyyət çəkmişdi.

Ona görə də İsrailin İrana nəzərdə tutduğu hərbi, iqtisadi, diplomatik hücum bir sıra nigaranlığa son qoya, Tehranın 45 ildə topladığı resursları faş edə bilər. Yəni “divardakı tüfəng”in tətiyinin çəkilməsi ilə Yaxın Şərqdəki mövcud düzənin dəyişməsi üçün yeni yol açılması çox real görünür.