Yanlış diaqnoz yanlış müalicə və yanlış dərman preparatlarının istifadəsi deməkdir. Xəstənin özündə olan həqiqi xəstəliyin əlamətlərinə düzgün qiymət verilməməsi qoyulmayan və ya qaçırılmış diaqnoz kimi də nəzərə alınır.

Səhv diaqnoz və ya gecikmiş diaqnoz ciddi xəsarətlərə səbəb ola bilər. Çünki bu vəziyyətin pisləşməsinə imkan verir, eyni zamanda pasiyenti lazımsız müalicə və dərmanlara məruz qoyur. Xəstəliklərin, tibbi müdaxilələrin növləri çox olmaqla yanaşı müalicə üsulları da fərqlidir. Xəstəliyin xüsusiyyətindən asılı olaraq gecikmiş və ya qoyulmayan diaqnoz pasiyentin sağalıb-sağalmamasına ciddi təsir göstərir. Belə ki, pasiyentin sağlamlığını ağırlaşdıran nəticələrə gətirib çıxardıqda zamanında qoyulmayan, qaçırılmış diaqnoz mühüm amilə çevrilir.

Səhv diaqnoz o deməkdir ki, bir xəstəliyi olan şəxsə həkim tərəfindən onlarda olmayan başqa bir xəstəlik diaqnozu qoyulmuşdur. Yanlış diaqnoza misal olaraq süd vəzisinin iltihabı xərçəngi olan süd verən anaya mastit olduğunu söyləmək və antibiotiklər vermək; gənc insult xəstəsinə migren, vertigo və ya spirt intoksikasiyası diaqnozu qoyulur; və ya infarkt keçirən yaşlı bir xəstə təcili yardım otağından mədə pozğunluğu diaqnozu və bir şüşə antasid ilə evə göndərilir.

Ən yaxşı halda, yanlış diaqnoz bir az məyusluq və bir qədər vaxt da pul itkisi ilə nəticələnir. Ən pis vəziyyət ssenarisində, yanlış vəziyyətin müalicəsi xəstəni daha da xəstələndirə və ya öldürə bilər və ya müvəffəqiyyətlə müalicə edilməsi üçün çox gec olana qədər həqiqi vəziyyətin diaqnozunu gecikdirə bilər. Bəzi hallarda, yanlış diaqnoz qoyulmuş vəziyyətin müalicəsi həqiqi xəstəlik üçün müalicənin tam əksidir – o deməkdir ki, xəstə həkimə ümumiyyətlə müraciət etməsəydi, daha yaxşı olardı.

Buraxılmış diaqnoz səhv diaqnozdan fərqlidir, lakin eyni dərəcədə faciəvi nəticələrə səbəb ola bilər. Buraxılmış diaqnoz, həmçinin gecikmiş diaqnoz və ya diaqnozun qoyulmaması adlanır, tibb mütəxəssisinin xəstənin əlamət və simptomları ilə təqdim etdiyi tibbi vəziyyəti dərk etməməsi deməkdir. Bunun səbəbi, həkimin onları müəyyən bir vəziyyət üçün test etməyə sövq etməli olan simptomlar qrupunu tanımaması və ya ciddi bir vəziyyəti göstərə biləcək simptomların bir sıra digər kiçik sağlamlıq problemləri ilə əlaqəli olması ola bilər.

“Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 52-ci maddəsində qeyd olunduğu kimi, Azərbaycan Respublikasının ali tibb təhsili müəssisələrini bitirmiş və həkim diplomu almış şəxslər “Hippokrat andı” içirlər. Həkim andını pozan həkimlər qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyət daşıyırlar. Həmin Qanunun 57-ci maddəsinə görə vətəndaşların sağlamlığına zərər vurulduqda təqsirkar şəxslər qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada və həcmdə ziyanı ödəməyə borcludurlar. Vurulan ziyanın ödənilməsi tibb və əczaçılıq işçilərini qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş intizam, inzibati, yaxud cinayət məsuliyyətindən azad etmir. Bu Qanunun 59-cu maddəsinə əsasən tibb və əczaçılıq işçiləri öz peşə vəzifələrini lazımi səviyyədə yerinə yetirmədikdə, sağlamlığın qorunması sahəsində vətəndaşların hüquqlarının pozulması hallarında qanunvericiliyə uyğun olaraq məsuliyyət daşıyırlar. Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 1112-ci maddəsinə əsasən tibb müəssisəsində müalicə zamanı (cərrahiyyə əməliyyatı, yanlış diaqnoz və s. nəticəsində) şəxsin sağlamlığına vurulmuş zərərin əvəzi ümumi əsaslarla ödənilir. Zərərvuran zərərin onun təqsiri üzündən baş vermədiyini sübuta yetirərsə, məsuliyyətdən azad edilir”.

Metoda görə diaqnoz növləri:

Klinik diaqnoz
Laboratoriya diaqnostikası
Görüntüləmə diaqnozu
Uzaqdan diaqnostika
İstisna diaqnozu
Təxribat diaqnozu
Diferensial diaqnoz
Təkamülə görə diaqnoz növləri
İlkin diaqnostik
Qismən diaqnoz
Qəti diaqnoz
İstinadlar

13 diaqnostika növü mövcuddur

Xəstəliyin müəyyən olunması üçün bu diaqnostikaların hansı aparilmişdir yoxlamaq lazimdir. Bu həmçinin sübutetmənin bir növüdür.

Klinik diaqnoz

Klinik diaqnoz, xəstənin tarixinin, simptomlarının və fiziki müayinənin göstərdiyi əlamətlərin təhlili əsasında tibbi konsultasiyada təyin olunan diaqnozdur. The simptomlar bunlar xəstəliyin subyektiv dəlilləridir. Yəni bunlar xəstənin bəhs etdiyi, ancaq həkimin obyektiv olaraq təsdiq edə bilmədiyi şeylərdir. Ağrı, yorğunluq və narahatlıq bəzi nümunələrdir. The işarələr bunlar xəstəliyin obyektiv dəlilləridir. Yəni bunlar hamısı həkimin müşahidə, auskultasiya və ya toxunuşla təsdiq edə biləcəyi şeylərdir. Atəş və ya allergik reaksiya simptomların nümunəsidir.

Görüntüləmə diaqnozu

Bu texnikalardan bəziləri:

X-şüaları
KT müayinəsi
Maqnetik rezonans görüntüləmə
Ultrasəslər
Endoskopiya və ya laparoskopiya

Xəstəliyi müəyyən etmək üçün yetəri qədər diaqnostika metodları mövcud olduğu halda istifadə olunmayan bu metodlar hansi nəticələrə gətirib çıxara bilər. Həmçinin lazımsız cərrahi müdaxilələr düzgün olmayan qoyulmuş diaqnoz əsasında da aparılır.

Mütəxəssisin araşdıracağı məsələlərdən biri də cavabdeh həkimin diferensial diaqnoz metodudur. Bir həkim xəstəyə diaqnoz qoymağa çalışarkən, diaqnozların siyahısını ehtimala görə düzəldir və xəstəyə suallar verərək, xəstəni daha da müşahidəyə alaraq və ya testlər təyin edərək test edir. Məqsəd yalnız bir diaqnoz qalana qədər diaqnozları istisna etməkdir. Lakin, bir çox halda, həkim ondan siyahını digər potensial diaqnozlarla tamamlamasını tələb edən daha çox məlumat öyrənir.

Səhv diaqnozu sübut etməyə çalışan bir xəstə eyni və ya oxşar ixtisas üzrə həkimin xəstəliyi və ya zədələnməni səhv təyin etməyəcəyini göstərməlidir. İddiaçı həkimin siyahıya doğru diaqnozu daxil etmədiyini və səriştəli bir həkimin də daxil edəcəyini göstərməlidir. Alternativ olaraq, iddiaçı həkimin düzgün diaqnozu sadaladığını, lakin diferensial diaqnoz metodunun sonunda düzgün diaqnoza gəlmək üçün doğru testləri aparmadığını göstərməlidir.

Yanlış diaqnozun baş verməsinin başqa bir səbəbi səhv laboratoriya nəticəsi və ya testdir. Test nəticələrindəki səhvlər qüsurlu avadanlıq və ya insan səhvləri səbəbindən baş verə bilər. Bəzi hallarda, testi uyğunsuz şəkildə həyata keçirən bir texniki işçi və ya bir skaneri səhv oxuyan, nəticədə həkimin səhv diaqnoz qoyması ilə nəticələnən ikinci dərəcəli həkim məsuliyyətə cəlb edilə bilər. Xəstəxana işçiləri səhv etsələr, xəstəxana birbaşa məsuliyyət daşıyır.

“Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun IV fəslinin “Pasiyentlərin hüquqları” adlı 24-cü maddəsində göstərilir: “pasiyentin hüquqları pozulduğu hallarda o, tibbi yardım göstərildiyi müalicə-profilaktika müəssisəsinin birbaşa rəhbərliyinə, yaxud digər vəzifəli şəxsinə, müvafiq icra orqanlarına və ya məhkəməyə şikayətlə müraciət edə bilər”.

Laboratoriya diaqnostikası

Laboratoriya diaqnozu insan orqanizmindəki müxtəlif mayelərin və toxumaların analizi nəticəsində əldə edilən diaqnozdur.

Buna qan, sidik və nəcis testləri, həmçinin toxuma biopsiyası daxildir. Bu tip diaqnoz müxtəlif kimyəvi, bakterioloji və mikroskopik üsullara əsaslanır.

Uzaqdan diaqnostika

Uzaqdan diaqnoz və ya uzaqdan diaqnoz, xəstənin həkim hüzurunda olmadığı zaman alınan bir diaqnozdur.

Bu tip diaqnoz telemedibinə xasdır və mütəxəssis əlamətləri və simptomları mümkün qədər dəqiq müşahidə edə bilməsi üçün fərqli texnoloji mənbələrdən istifadə edir.

Bu texnoloji qaynaqlar çox müxtəlifdir və simptomun vizual olaraq qəbul edilə biləcəyi bir fotoşəkil və ya telekonferansdan kompüter sistemlərinə qoşulmuş termometrlər, stetoskoplar və ya oksimetrlər kimi uzaq diaqnostik texnologiyalara qədər dəyişə bilər.

İstisna diaqnozu

İstisna diaqnozu, mümkün olan bütün xəstəlikləri istisna etdikdən sonra qoyulan diaqnozdur. Bu vəziyyət, onları təsdiqləmək üçün xüsusi bir testi olmayan xəstəliklərdə və ya şərtlərdə baş verir. Buna görə qəti bir diaqnoz qoymaq üçün eyni simptomları göstərən bütün xəstəlikləri istisna etmək lazımdır. İstisna diaqnozu ilə aşkar olunan bir şərt əsəbi bağırsaq sindromudur. Bunu aşkar etmək üçün xüsusi bir test yoxdur, buna görə aşkar etmək üçün çölyak xəstəliyi, anemiya və ya infeksiyaları istisna etmək üçün laboratoriya işləri aparılır. Bu tip diaqnoz, psixi bir səbəb aşkarlanmadan əvvəl mümkün fiziki vəziyyətlərin istisna edilməli olduğu psixiatrik xəstəliklərdə tez-tez tətbiq olunur.

Təxribat diaqnozu

Xəstəliyin bir epizodunu idarəli bir şəkildə induksiya edərək qoyulan diaqnozdur. Xəstəliyi qətiliklə aşkarlamağımızı təmin edən heç bir laboratoriya və ya görüntüləmə testinin olmadığı hallarda tətbiq olunur.Əksər allergiya bu tip diaqnozla aşkar edilə bilər. Prosedur xəstəni bir reaksiya meydana gəldiyini müşahidə etmək üçün alerjenin təsirinə məruz qoymaqdan ibarətdir. Məsələn, soyuq pətəkləri aşkar etmək üçün qoluna 10 dəqiqə buz parçası vurulur. Şişkinlik, qızartı və qaşınma baş verərsə, diaqnoz təsdiqlənə bilər.

Diferensial diaqnoz

İki və ya daha çox mümkün diaqnoz arasındakı minimum fərqin aşkarlanması sayəsində əldə edilən bir diaqnoz növüdür. Bu cür fikir həkimdən böyük təcrübə tələb edir. Fərqli xəstəliklərin əlamətləri, tətbiq etmək üçün fərqli tibbi testlər və çıxarma bacarıqları haqqında mükəmməl bir biliyə ehtiyacınız var. Məsələn, müxtəlif epilepsiya növləri tez-tez diferensial diaqnoz tələb edir. Bunun üçün həkimin müxtəlif epilepsiya növlərinin təzahürlərini bilməsi və hər biri üçün uyğun testlər etməsi lazımdır

Qəti diaqnoz

Bu həkim bir vəziyyət və ya bir xəstəliyin dəqiqliyinə çatdıqda son diaqnozdur. Aşkarlanacaq qəti bir testi olmayan xəstəliklər var, buna görə heç vaxt qəti diaqnoza çatmazlar.

Misir Şahquliyev

“Yusif Allahverdiyev və partnyorları” Vəkil Bürosunun vəkili