Ötən cümə, sentyabrın 6-da Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan Ermənistanın Vayots Dzor bölgəsi Jermuk şəhərinin əhalisi ilə görüş keçirərək Amulsar mədəninin işləməsi problemini yenidən müzakirə edib. Erməni cəmiyyətinin əhəmiyyətli bir hissəsi Qərb sərmayələrinin qoyulduğu bu yatağın istismarının əleyhinədir və Media.Az bu barədə dəfələrlə məlumat verib.

Lakin Nikol Paşinyan və hökuməti yenidən gecikərək verdiyi vədləri yerinə yetirə bilməyib. Ermənistan cəmiyyətinin son qərarı sentyabrın 4-də gözlənilirdi. Ancaq bununla belə bəlkə hələlik alternativ bir həll yolu var?

Erməni mediasının məlumatına görə, Paşinyan sentyabrın 6-da "Lydian İnternational" şirkətinin icraçı direktoru Edvard Sellers və "Lydian Armenia" (2015-ci ildə Amulsar yatağının istismarına lisenziyalı) şirkətinin icraçı direktoru Hayk Aloyan ilə görüşüb, amma hər hansı həlledici qərar əldə olunmayıb. Lakin avqust ayında Paşinyan əhalinin etimadına güvənərək qızıl olduğu hesab olunan Amulsar yatağının istismarına icazə vermişdi. Media.az-ın mənbələrindən verilən məlumata görə, əgər söhbət qızıl yataqlarından gedirsə, Qərb mənbələri bunun qarşılığını yatırımla ödəyə bilməz. Bu barədə daha sonra məlumat veriləcək.

Nikol Paşinyan Ermənistandakı etirazları nəzərə alaraq avqust ayında Amulsar yatağının işlənməsinin məqsədəuyğunluğu barədə və rəqiblərinin xəbərdarlığı əsasında "isti payız" ehtimalını hiss edərək, hər zaman olduğu kimi, geri çəkildi.

Sentyabrın 4-də erməni jurnalistlər Nikol Paşinyanın mətbuat katibi Vladimir Karapetyandan soruşublar: Amulsar yatağının taleyi necə olacaq? Cavab isə gözlənilən idi: "Ermənistan hökuməti hələ qəti qərar verməyib" ("Sputnik Ermənistan"). Karapetyan bununla yanaşı son qərarın nə vaxt veriləcəyinə dair məlumat da verməyib.

Öz növbəsində Qafqaz İnstitutunun eksperti Qrant Mixaelyan açıqlama verib ki, hər hansı Avropa ölkəsində Amulsar kimi bir layihə uğursuz olardı. Məlumatda da bildirildiyi kimi ölkə başçısı Paşinyan da yataqda işlərin aparılmasını dayandırıb.

"... Nəzərə almaq lazımdır ki, Paşinyanın komandasına ekoloqların tərəfində olan insanlar daxildir. Üstəlik, bu insanlar karyeralarına etiraz aksiyaları və müxtəlif ətraf mühit mövzularında etirazlarla başlayıb. Onlar həm də hakimiyyətdəki daxili ziddiyyətlərə səbəb olan sahənin inkişafından da narazıdırlar", - deyə Mixaelyan bildirib.

Erməni mediasından verilən məlumata görə, Paşinyan üçün vəziyyət indi həddindən artıq çətindir: bir tərəfdən əhalinin xeyli hissəsinin yatağın işləməsinə etirazı, digər tərəfdən Britaniya-Kanada şirkəti "Lydian"ın, beynəlxalq investor və kreditorların, xüsusən Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının mövqeyi. Xarici təzyiq amili isə burada daha çox əhəmiyyətlidir.

"Birincisi, ehtimal ki, "Lydian" yataqda işlərin dayandırılacağı halda, Arbitraj Məhkəməsinə müraciət edəcək və hökumət bu halda məğlub ola bilər. Bu isə böyük miqdarda pul itkisi deməkdir. İkincisi, nəzərə almaq lazımdır ki, Britaniya elitası "Lydian"ın fəaliyyətində iştirak edir, buna görə də sahənin inkişafına qoyulan qadağa İrəvana beynəlxalq təzyiq üçün bir səbəb ola bilər", - deyə erməni KİV yazır.

Qərb strukturları hazırkı Ermənistan hökumətinə Amulsar yatağının istismar edilməsinin vacibliyini açıq şəkildə bildirib. Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyana məktub göndərən Ermənistandakı Amerika Ticarət Palatasının (AmCham) aktiv fəaliyyəti nəyə lazımdır. Mətndə açıq təhlükə var: "AmCham xəbərdarlıq edir ki, Amulsar ətrafındakı vəziyyət potensial investorlara birmənalı olaraq mənfi impulslar göndərir və Ermənistanı investisiya üçün cəlbedici olmayan bir ölkəyə çevirir".

Hökumət üzvləri daxilində də fikir ayrılıqları yaranmağa başlayıb. Amma fərqli formasiyalardan seçilən bu şəxslərdən fərqli mövqe gözləmək də olmazdı. Bunun ardından Paşinyan deputatlara qışqıraraq, "Sizin komanda işiniz budur? Mənim arxamda belə durursunuz?" deməsindən sonra bəzi millət vəkilləri öz mandatından imtina edib. Xatırladaq ki, "Qraparak" qəzetinin məlumatına görə, Paşinyan öz komandasına, xüsusilə Amulsar yatağı ilə bağlı ona əks gedən deputatlara çox qəzəblənib.

Qəzetdə qeyd olunub ki, ölkə başçısı komandanın bundan sonra baş nazirin iradəsinin əksinə çıxmağın ağır nəticələrə səbəb olacağını başa düşməsi üçün fərdi tədbirlər görülməsinin vacibliyini bildirib. Bundan sonra Ermənistan parlamentinin "Mənim addımım" fraksiyasından olan deputatı Edgar Arakelyan mandatını təhvil verməyə qərar verib. Millət vəkili bu barədə öz "Facebook" səhifəsində yazıb.

Yerevan mediası Edgar Arakelyanın hökumətin qərarları ilə bağlı fikirlərini açıq şəkildə ifadə edən Paşinyan komandasının üzvlərindən olduğunu bildirir.

Erməni təhlilçi Sarqis Artsruni sual verir: “Mənim addımım” bölünməsindən qorxmaq lazımdırmı? Baş nazirin əvvəlki yüksək reytinqi yoxdursa və parlament çoxluğu prinsipial məsələlər üzrə vahid gündəliyi tərtib edə bilmirsə,"Mənim addımım"ın birləşməsi immitasiya halına gəlir", - deyə Artsruni qeyd edir. O hesab edir ki, Ermənistan hakimiyyəti Amulsar yatağını işə salmaq üçün sadəcə vaxt öldürür.

Və Ermənistan parlamentinin sədri Ararat Mirzoyan etiraf edib ki, Amulsarın əməliyyatı nəticəsində hakimiyyətin reytinqində müəyyən eniş ola bilər: "Milli Məclisin sədri, əlbəttə, haqlıdır, ancaq cəmiyyət bir il Amulsarı manipulyasiya edən bir qrupu populizm və populyar olmayan bir qərar, "Lydian" və ekoloqlar arasında manevr etməyə çalışarkən onun gücünün reytinqi təbii olaraq aşağı düşür", - deyə analitik əlavə edib.

Onun "Birinci İnformasiya" saytının sitat gətirdiyi sözlərinə görə, Baş nazirin əvvəlki yüksək reytinqi yoxdursa və parlament çoxluğu fundamental mövzularda vahid gündəliyi hazırlaya bilmirsə, icra hakimiyyətinin təzyiqi və ya deputatların uyğunlaşması səbəbindən addımımın birləşməsi immitasiya halına gəlir. Bunun nəticəsi isə avtoritarizm və ya siyasi məzmundan məhrum olmaq ola bilər ki, bununla da sistemli böhran qaçılmaz hal alacaq.

Və Ermənistan hakimiyyəti həmişəki kimi vəziyyəti gecikdirir. Deyirlər ki, Amulsar məsələsində arbitraj prosesi mümkündür. Bu barədə, Baş nazirin müavini Tiqran Avinyan məlumat verib.

Erməni sosial şəbəkələri isə baş verənlərə bu cür reaksiya verir: "Əvvəlcə (Nikol Paşinyan - red.) "Facebook"da hər şeyin təhlükəsiz olduğunu və buna əmin olduğunu, sonra isə yeni vəziyyətlərin yarandığını deyirsən?"

Ancaq sahənin inkişafının tərəfdarları da var. Məsələn, Ermənistanın keçmiş baş naziri, "Respublika" partiyasının lideri Aram Sarkisyan Ermənistan İctimai Televiziyasına verdiyi müsahibədə mədən metallurgiyasının Ermənistan iqtisadiyyatının inkişafının lokomotivi olmasını gözlədiyini söyləyib. O hesab edir ki, bu ölkə təhlükəsizliyi və Qarabağ problemi ilə birbaşa əlaqəlidir, çünki neft çıxaran Azərbaycan İsrail silahlarını, ("hansı ki, 2016-cı ilin aprel müharibəsi zamanı bizə problem yaratdı") xüsusən də dronları  ala bilər.

Bəs Amulsar yatağında bu qədər əhəmiyyətli nə var? Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Media.az orada qızılın az olduğunu bildirir. Ancaq göründüyü kimi ABŞ və Rusiya üçün bu sahənin inkişafı prinsipial bir məsələyə çevrilib.

Bu yaxınlarda "Lragir"in Yerevan nəşrinin təhlilçisi Hakob Badalyanın qeyd etdiyi kimi, Rusiyanın Ermənistandakı səfiri Sergey Kopyrkin Cermukda (Amulsar mədəninin yaxınlığında) ailəvi tətilindən fotoşəkil paylaşaraq, bu yer haqda təəssüratını bildirib. "Kopırkin olduqca təcrübəli bir diplomatdır. O həm gördüyü yer haqda ehtirasları düzgün ifadə edəcək, həm də vəzifəsinin mövcud reallıqları fonunda hansı cavab ala biləcəyini anlayacaq biridir".

"Onun paylaşımında hansı mənaların gizləndiyi kifayət qədər aydındır: "diplomatik dil"dən tərcümə olunarsa, "Amulsar dağ kimi qalacaq" deyilir (Amerikanın" qızıl mədəni "şirkətinin istismarına qarşı çıxanların şüarlarından biri (İngilis-Kanada adlanır).). Bu vəziyyət çoxqatlı təzad yaradır. "Hakob Badalyan, görüşlər zamanı müxtəlif "fotoqrafik dilləri" olmayan, Amerikan diplomatlarının davranışlarını qeyd edərək, problemdən narahatlığını ifadə edib və Amulsar məsələsinin Ermənistanın investisiya kreditinə əhəmiyyətli təsir edəcəyini söyləyib".

Bundan əlavə, erməni analitikləri, Amulsar ətrafındakı vəziyyətin geosiyasi mülahizələr nöqteyi-nəzərindən yaradıldığı qənaətinə gəlir. Onlar hesab edir ki, bu Ermənistanın mədən sənayesində və bütövlükdə iqtisadiyyatda Qərbin ən böyük investisiya proqramı olmasının qarşısını almaq üçün bir cəhddir.

Belə bir intriqanın yaranmasına səbəb olan Amulsarın sirri nədir? Az-çox məlumdur ki, burada söhbət qızıldan yox, urandan gedir. İqtisadçı və siyasi proseslərin tədqiqatçısı Knyaz Bağdasaryanın Realist xəbər agentliyi üçün verdiyi məlumata görə, Amulsar ehtimal ki, uran yatağıdır. Bu haqda məlumatlar isə gizlədilir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu, Ermənistanın inkişaf mərhələsində olan bir sıra digər yataqlarına da aiddir.

Erməni tədqiqatçı qeyd edir ki, təbii sərvətlərin ehtiyatları ilə bağlı bütün məlumatlar, xüsusən də "A sinif" radioaktiv elementlər dünyanın bütün ölkələrində dövlət sirri olaraq arxivlərdə saxlanılır.

Tədqiqatçı əlavə edib ki, Amulsar yatağının ilk növbədə uran-torium yatağı olması təsdiqlənməlidir. Bu açıqlama 2008-ci ildə Ermənistan Respublikasında uranın geoloji kəşfiyyatı üçün Ermənistan-Rusiya Mədən Şirkətinin (ARGK) yaradılması faktını izah edir. Rosatom şirkətinin rəhbəri Sergey Kiriyenkonun 9 sentyabr 2008-ci ildə Ermənistana rəsmi səfəri zamanı  bunları bildirib: "Ermənistanda uranın olması faktı ortadadır, bizdə onun həcminin müxtəlif qiymətləndirmələri də var.  Təxminən 10 min və 30 min ton, amma bəzi nikbin proqnozlar isə bu dəyərin 60 min ton olduğunu göstərir".

"ARGC müqaviləsinin şərtlərinə əsasən, Ermənistanda hasil olunan uran filizi Rusiyaya ixrac edilməli və daha sonra Beynəlxalq Uran Zənginləşdirilməsi Mərkəzində - Anqarskda emal olunmalı idi. Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (IAEA) saytında təqdim olunan rəsmi məlumatlara görə, şirkət gözləntilərin yerinə yetirilməməsi səbəbindən 2013-cü ilin sonunda bağlandı”, - deyə Knyaz Bağdasaryan vurğulayıb.

Qeyd etmək lazımdır ki, istənilən radioaktiv maddə istehsalı çox zərərlidir və sahə inkişaf etdikcə bölgənin ümumi radiasiya fonu mütləq artır. Filiz yataqları nə qədər dərin olarsa, radioaktiv maddələrin qamma fəaliyyəti bir o qədər güclü olar. Xüsusilə uran mədəni, xərçəngə səbəb olan ağır və zərərli sənaye növüdür.

Uran SPV üsulu ilə qazılır (yeraltı quyu yuyulması), başqa sözlə filiz minerallarını həll etmək üçün quyuya çox miqdarda sulfat turşusu və ya digər turşular tökülür. Bu ekstraksiya üsulu ilə turşu torpaqdan çıxaraq yeraltı su ilə qarışır. Bu isə dünyanın ən mineral kurort zonalarından sayılan Cermuk üçün təhlükə yaradır.

Ermənistan prezidenti Armen Sarkisyan bir müddət "Lydian International" şirkətinin idarə heyətinin üzvü olub. Lakin o açıqlamasında şirkət sirlərini heç vaxt paylaşmayacağına dair məsuliyyət daşıdığını və buna hüququ olmadığını bildirib.

Aydın məsələdir ki, Ermənistan Respublikası Enerji və Təbii Sərvətlər Nazirliyi yuxarıda adı çəkilən Ermənistan-Rusiya mədən şirkəti haqda geniş məlumata sahibdir və Ermənistandakı uran ehtiyatları barədə ən çox məlumatı olanlardandır.

Deməli, Ermənistanda hasil ediləcək qızıl yox, urandır. Hazırkı böhran, Mendeleyev dövri sistemində 92 nömrəli kimyəvi elementin yaratdığı Qərb və ya Rusiya ilə əlaqəlidir. Oxu24.com