Qızın yetkinlik çağından menopauza yaşına qədər ayda bir dəfə gələn vaginal qanaxmaya aybaşı dövrü deyilir. Menstruasiya, menstrual qanaxma və aybaşı kimi ifadələr də bu dövrü təsvir etmək üçün  istifadə olunan sözlərdir. Aybaşının ilk dəfə başlanması fərdən-fərdə dəyişə bilir, belə ki bu dövrün başlanğıcı bəziləri üçün 9 yaş olduğu halda, digərlərində 16 yaş ola bilir. Orta hesabla bir aybaşı dövrü ilə digəri arsındakı zaman 28 gündür və  3 ilə 7 gün davam edir. Bununla belə, aybaşı dövrü və müddəti fərdlər arasında fərqli ola və müxtəlif amillərdən təsirlənə bilər.

Aybaşının gecikmə səbəbləri nələrdir?

Aybaşı gecikməsi, digər adı ilə amenoreya, aybaşı dövrünün gecikməsi və ya olmaması halıdır. Bu, bəzi qadınların narahatlığına səbəb olur, çünki menstrual dövr ümumi sağlamlığın vacib göstəricisidir. Aybaşı dövrünün gecikməsinin bir neçə səbəbi ola bilər:

Bir qadın hamilə ola biləcəyindən şübhələnirsə, bu ehtimalı təsdiqləmək üçün hamiləlik testi aparmalıdır.
Aybaşı dövrü estrogen, progesteron və follikul stimullaşdırıcı hormon (FSH) daxil olmaqla hormonların kompleks qarşılıqlı təsiri ilə tənzimlənir. Bu hormonlarda bir disbalans varsa, pozğunluğa səbəb olacaqdır.
Doğuşa nəzarət həbləri, antipsikotiklər, antidepresanlar və hormonlara müdaxilə edən digər dərmanlar aybaşı posesinə təsir edən faktorlardadandır.
Sürətli çəki artımı, kilo itkisi də normal menstrual dövrü poza bilər.
Stress bədəndəki hormonların səviyyəsinə təsir edə bilər və aybaşı dövrünü poza bilər.
Yumurtalıqların polikistoz sindromu nəticəsində follikullar tam yetişmir, içərisinə maye dolur və kiçik kistalara çevrilir. Bu da menstrual tsiklin pozulması, xroniki anovulyasiya, hiperandrogeniya və yumurtalıqların kistoz dəyişiklərinə səbəb olur
 Bu problemi həll etmək üçün ən vacib şey onun səbəbini anlamaqdır.

Aybaşının gecikməsi nə zaman ciddi qəbul edilməlidir?
Bu hal menstrual qanaxmanın gözlənilən tarixdən gec başlamasıdır. Qaçırılan menstruasiya adətən ciddi qəbul edilməli bir şey deyil, lakin bəzi hallarda tibbi müayinə tələb oluna bilər.

Menstruasiya (aybaşı) gecikməsi uzanırsa və ya tez-tez baş verirsə, bu, hormonal balanssızlıq və ya polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) kimi daha ciddi bir vəziyyətdən xəbər verə bilər.
Menstruasiya gecikməsinin ciddi qəbul edilməli olduğu digər vəziyyət, ağrılı və ya ağır qanaxma ilə müşayiət olunmasıdır. Bu, uşaqlıq və ya servikal anormallıq əlaməti ola bilər və həkim tərəfindən qiymətləndirilməlidir. Eynilə, yorğunluq, zəiflik və ya ağırlıq hissi gecikmə ilə müşayiət olunarsa, bu, anemiyanın və ya başqa bir sağlamlıq vəziyyətinin göstəricisi hesab oluna bilər.
Qalxanabənzər vəzinin pozulması və ya diabet kimi digər tibbi problemləriniz varsa, menstruasiyada hər hansı bir gecikmə ilə qarşılaşdığınız zaman həkiminizlə danışmaq vacibdir.
Nəzərə almaq lazımdır ki, hər qadının bədən fiziologiyası və hormon tənzimləmələri fərqlidir, menstruasiya gecikməsi ciddi qəbul edilməli olan hallar şəxsdən-şəxsə dəyişə bilər.

Aybaşı gecikməsi nə zaman normal sayılır?
Başa düşmək lazımdır ki, menstruasiya zamanı bütün gecikmələr narahatlıq doğurmur. Aybaşı gecikməsinin normal hesab edildiyi vəziyyətlər də var.

Orta menstruasiya dövrü 28 ilə 32 gün arasında davam edir, lakin 21 ilə 35 gün arasında da dəyişə bilər. Buna görə də, bir neçə gündən bir həftəyə qədər gecikmə normal sayılır və narahatlığa səbəb deyil. Məsələn, bir qadının menstrual dövrü adətən 32 gündürsə və menstruasiya bir neçə gün gecikirsə, bu hal yenə də normal sayılır.

Bunun digər bir səbəbi isə çəki, stress, fiziki fəaliyyət, səyahət və müəyyən dərmanlar, məsələn, doğum nəzarət həbləri kimi müxtəlif amillər ola bilər. Bu zaman aybaşı gecikmələri normal hesab olunur və narahatlığa səbəb deyil. Məsələn, bir qadın bu yaxınlarda çəki itiribsə və ya artıbsa, bu, menstrual dövrünə təsir göstərə və aybaşı dövrünü gecikdirə bilər.

Bəzi qadınların hormonal balanssızlıqlar və ya polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS), tiroid pozğunluğu kimi digər şərtlər səbəbiylə nizamsız menstrual dövrlərlə qarşılaşması normal hesab olunur.

Doğuşdan sonra menstruasiya
Doğuşdan sonra menstruasiya bir çox qadınları narahat edən mövzudur. Hormonlar tərəfindən tənzimlənən aybaşı dövrü hamiləlik, doğuş zamanı baş verən fiziki və emosional dəyişikliklərdən təsirlənə bilər.

Doğuşdan sonra qadınlarda nizamsız menstrual dövrlər müşahidə olunur. Bu, hamiləlik və ana südü ilə qidalanma zamanı baş verən hormonal dəyişikliklərlə əlaqədardır. Hamiləlik üçün lazım olan progesteron hormonu yumurtlama və menstruasiyanı boğur. Doğuşdan sonra bədənin yenidən tənzimlənməsi və hamiləlikdən əvvəlki hormonal səviyyələrinə qayıtması üçün vaxt lazımdır ki, bu da bir neçə ay çəkən prosesdir. Qadınlarda doğuşdan sonra daha ağır və daha uzun sürən aybaşı qanaxmaların baş verməsi, doğuşdan sonrakı qanaxma və ya lochia kimi tanınan haldır. Bu qanaxma uşaqlığın selikli qişasının tökülməsi nəticəsində yaranır və doğuşdan sonra altı həftəyə qədər davam edə bilər. Bəzi qadınlar arasında doğum sonrası depressiya və ya narahatlıq ola biləcəyini də qeyd etmək vacibdir ki, bu da aybaşı dövrünə təsirini göstərir.

Doğuşdan sonra menstrual dövrünüzlə bağlı hər hansı bir narahatlığınız varsa, həkiminizlə məsləhətləşmək vacibdir.

Aybaşı gecikməsinə səbəb olan xəstəliklər
Bəzi ciddi xəstəliklər də gecikməyə səbəb ola bilər ki, bu da qadınların həyat keyfiyyətinə təsir edə bilər. Bu xəstəliklərə hormonal balanssızlıqlar, reproduktiv sistemin pozğunluqları və müəyyən xroniki xəstəliklər daxildir.

Polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) kimi hormonal balanssızlıqlar menstruasiya gecikməsinə səbəb ola bilər. PCOS yumurtalıqları təsir edən və nizamsız dövrlərə səbəb olan, hətta aybaşını tamamilə dayandıran ümumi bir vəziyyətdir.
Uşaqlıq mioması, endometrioz və adenomioz kimi reproduktiv sistem pozğunluqları da bunun səbəblərindəndir. Bu pozğunluqlar ağır və uzun müddətli qanaxma, ağrı və narahatlığa səbəb olur.
Qalxanabənzər vəzin xəstəlikləri, diabet və otoimmün xəstəliklər kimi bəzi xroniki xəstəliklər də gecikməyə səbəb ola bilər. Bu vəziyyətlər bədənin hormonal balansına təsir edə və normal menstrual dövrü poza bilər.
Anoreksiya və bulimiya kimi yemək pozğunluqları da gecikmənin səbəblərindəndir. Bu pozğunluqların səbəb olduğu kəskin kilo itkisi və düzgün qidalanmamaq bədənin hormonal tarazlığını pozur və menstruasiya dövrünün gecikməsi, nizamsızlığı ilə nəticələnir.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu ciddi xəstəliklər müxtəlif fərdlərə fərqli təsir göstərə bilər.

Əgər aybaşı gecikməsi varsa nə etməli?
Əgər aybaşı dövrü gecikirsə və hamilə olma ehtimalınız varsa, ilk addım hamiləlik testinin aparılmasıdır. Hamiləlik ehtimalı varsa, ginekoloqla görüş təyin etməlisiniz. Test mənfi olarsa, stress, fiziki fəaliyyət, səyahət və müəyyən dərmanlar da daxil olmaqla, aybaşı gecikməsinin müxtəlif səbəblərinə daxildir. Bu hallar normal sayılır və narahatlığa heç bir ehtiyac yoxdur.

Ancaq bu hal davam edərsə və ya tez-tez baş verirsə, eyni zaman da  ağrılı və ya ağır qanaxma ilə müşayiət olunursa, bu, daha ciddi bir vəziyyətin əlaməti ola bilər. Bu vəziyyətdə, həkiminizlə görüş təyin etməyiniz vacibdir. Həkim menstruasiya gecikməsinin səbəbini müəyyən edəcək və müvafiq müalicə kursunu təklif edəcəkdir. Bundan əlavə, nizamsız dövrləri olan bir qadın olaraq, aybaşı dövrünüzü təqvimlə izləmək faydalı ola bilər. Bu, həkiminizlə görüşərkən sizə kömək olacaq və menstruasiya gecikmələrinin nə vaxt, necə baş verdiyini anlamağa kömək edəcəkdir.

Ümumilikdə, aybaşı dövrünüzlə bağlı hər hansı narahatlığınız varsa, həkiminizlə məsləhətləşmək vacibdir. Aybaşı gecikməsi ilə bağlı sağlamlıq probleminin olduğu müəyyən edilərsə, həkiminiz müvafiq müalicə planı təklif edəcək.

Aybaşı gecikməsi problemlərinin ev şəraitində təbii yollarla həll edilməsi
Evdə aybaşı gecikməsinin əlamətlərini yüngülləşdirməyə və menstruasiya dövrünü tənzimləməyə kömək edən təbii üsullar var.

Sağlam pəhriz və məşq rejiminə riayət etmək: Yaxşı balanslaşdırılmış pəhriz yemək və müntəzəm fiziki fəaliyyət hormonları tənzimləməyə və ümumi sağlamlığı yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər. Meyvə, tərəvəz, tam taxıl və yağsız zülal kimi qida ilə zəngin qidaların istehlakına diqqət yetirmək vacibdir. Bundan əlavə, müntəzəm məşq stressi azaltmağa kömək edə bilər ki, bu da menstrual dövrünüzə müsbət təsir göstərəcəkdir.

Stressin idarə edilməsi: Stress hormonlarınıza əhəmiyyətli təsir göstərə və nizamsız dövrlərə səbəb ola bilər.

Bitki mənşəli əlavələrin qəbulu: Zəncəfil, zerdeçal və şüyüd kimi bəzi otlar ənənəvi olaraq aybaşı dövrünü tənzimləmək və menstrual simptomları yüngülləşdirmək üçün istifadə edilmişdir.

İstilik terapiyasından istifadə: İstilik yastığından istifadə etmək və ya isti vanna qəbul etmək əzələləri rahatlamağa və krampları azaltmağa kömək edə bilər ki, bu da menstrual dövrünüzü tənzimləməyəcəkdir.

Bu təbii vasitələr aybaşı gecikməsinin simptomlarını yüngülləşdirməyə kömək edə bilsə də, hər hansı yeni müalicəni sınamazdan əvvəl, xüsusən də hər hansı əsas sağlamlıq vəziyyətiniz varsa, həmişə tibb işçisi ilə məsləhətləşmək vacibdir.

Aybaşı gecikməsi zamanı aparılan müayinələr
Aybaşı gecikmələrinin əsas səbəblərini müəyyən etmək və hər şeyin qaydasında olduğundan əmin olmaq üçün bir neçə ginekoloji müayinələrdən keçmək vacibdir.  Bu halda edilə biləcək bəzi müayinələr aşağıdakılardır:

Pelvik müayinə qadın reproduktiv orqanlarının, o cümlədən uşaqlıq, yumurtalıqlar və fallopiya borularının müayinəsidir. Pelvik müayinə menstruasiya gecikməsinə səbəb ola biləcək hər hansı anormallıq və ya problemləri müəyyən etməyə kömək edir.
Qan testləri estrogen, progesteron və tiroid hormonları kimi hormon səviyyələrini ölçmək üçün istifadə edilə bilər ki, bu da hormonal balanssızlığın gecikməyə səbəb olub olmadığını müəyyən etməyə kömək olacaqdır.
Ultrasəs testi qadın reproduktiv orqanlarını vizuallaşdırmaq üçün istifadə olunur və menstruasiya gecikməsinə səbəb ola biləcək hər hansı bir problemi, məsələn, kist və ya miyom kimi pozuntuları müəyyən etməyə kömək edə bilər.
Hamiləliyin buna səbəb olub olmadığını müəyyən etmək üçün hamiləlik testindən istifadə edilə bilər.
Stressin səviyyəsini və stressin bədənə təsirini ölçmək üçün stress testindən istifadə tövsiyyə oluna bilər.
Qeyd etmək vacibdir ki, bu müayinələr peşəkar tibb işçisinin rəhbərliyi altında aparılmalı və nəticələr hər şeyin qaydasında olduğundan əmin olmaq və müvafiq müalicəni almaq üçün bir tibb işçisi tərəfindən şərh edilməlidir. 

Nəticə: Hormonal Balansın Əhəmiyyəti və Sağlam Həyatın Rolu
Menstruasiya gecikməsi qadınların reproduktiv sağlamlığının mühüm göstəricisidir və çox vaxt hormonal balansla əlaqələndirilir. Yazıda da qeyd etdiyim kimi hormonlardakı dəyişikliklər, stres, həyat tərzi və bəzi sağlamlıq şərtlərinin qarşılıqlı təsiri nəticəsində menstruasiya dövrünün pozulması baş verə bilər. 

Lakin unutmayın ki, hər qadının orqanizmi və hormonal prosesi fərqlidir, buna görə də menstruasiya gecikməsinin fərdi qiymətləndirilməsi vacibdir. Bununla belə, müntəzəm olaraq təkrarlanan gecikmələr və ya əhəmiyyətli simptomlar varsa, həkimə müraciət etmək mütləqdir.

Nəticədə, menstruasiya gecikməsi bədənin kompleks reaksiyasını bizə göstərir və vəziyyətin öhdəsindən gəlmək üçün fərdi yanaşma tələb olunur. Sağlam həyat tərzi seçimləri və peşəkar dəstək ilə hormon balansına müsbət təsir etmək mümkündür. Ona görə də qadınlar bu mövzuda həssas olmalı və sağlamlıqlarını qorumaq üçün mütəmadi olaraq ginekoloji maüyinələrə getməli və sağlamlıqlarına qarşı laqeyd olmamalıdırlar.